Westers applaus voor Nobelprijs Mukwege klinkt vals in Congolese oren

Eén dag na de toekenning van de Nobelprijs voor de Vrede aan de Congolese gynaecoloog en mensenrechtenactivist Dokter Denis Mukwege vermoorden gewapende mannen in Rubaya, Noord-Kivu, veertien burgers onder wie drie vrouwen en een kind. Een fait-divers. Om de paar dagen, op z’n minst, worden mannen, vrouwen en kinderen vermoord in Oost-Congo. Het aantal verkrachte vrouwen kennen we niet. Het zijn er zodanig veel dat geen enkel onderzoeksinstituut er in ruim twee decennia in geslaagd is om hen precies te tellen.

In die cynische wereld opereert Dokter Denis Mukwege al sinds 1999, letterlijk. Eigenlijk ‘repareert’ hij, naar de titel van de film van collega Thierry Michel, ‘L’Homme qui répare les femmes’, ‘De man die de vrouwen repareert, herstelt’. Soms meermaals, zoals Denis Mukwege al honderden keren herhaald heeft, in talloze interviews, ook bij mij: vrouwen die hij heeft hersteld na een gruwelijke verkrachting en andere seksuele gewelddaden komen soms enkele maanden of jaren later terug, opnieuw verkracht, en zelfs geregeld samen met hun dochter, intussen oud genoeg om ook verkracht te worden. En dat is dan ook gebeurd. Dat is de gruwel van Congo.

De jongste tien jaar krijgt Denis Mukwege alsmaar meer waardering voor zijn humanitaire werk. De middelen voor het Panzi-ziekenhuis in Bukavu, waar hij geneesheer-directeur is, stromen nu al jarenlang vlot binnen. Westerse donoren, internationale organisaties en landen, maar ook niet-gouvernementele organisaties, werken graag samen met bekende en erkende humanitaire werkers, zeker als die hun geld efficiënt gebruiken en resultaten kunnen voorleggen. En dat kan Denis Mukwege. Het aantal geopereerde vrouwen wordt nauwkeurig bijgehouden, de psycho-sociale programma’s en hun bereik incluis. En ook het media-bereik scoort hoog en dat telt mee. Het werk verloopt goed.

Maar toen ik in 2011 Denis Mukwege voor het eerst uitvoerig interviewde voor een lange televisiereportage maakte hij meteen zijn beklag over het medeplichtig stilzwijgen van de wereld over de oorzaken van het voortdurende (seksuele) geweld in Oost-Congo. Zeven jaar en een Nobelprijs later moet hij dat blijven herhalen. Hoe efficiënt en performant ook zijn werk om de vrouwen op te vangen, slachtoffers van dat geweld, het blijft op termijn een zinloze inspanning als aan de oorzaken niets gebeurt. En over die oorzaken zwijgen ook nu weer de vele enthousiaste ‘partners’ van Denis Mukwege, ook de Europese en de Belgische, die hem van harte feliciteren en graag mee delen in de roem van de Nobelprijs.

Zowat twintig jaar geleden gaf minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (vader van, maar dat doet hier verder niets terzake …) mij een uitstekende les geopolitiek, tijdens een nachtelijke vlucht op de terugweg uit Congo, een warme whisky bij de hand. Niet dat ik nog zoveel te leren had over de ware aard van de internationale politiek (ik kreeg een uitstekende opleiding in Leuven) maar zijn concrete toepassing toen maakte mij sprakeloos.

Het was amper twee jaar nadat de troepen van de Rwandese president Kagame Congo binnengevallen waren en daar een paar honderdduizend Rwandese vluchtelingen hadden vermoord en wellicht op z’n minst even zoveel Congolezen. Op die manier hadden ze president Mobutu verjaagd en Laurent-Désiré Kabila aan de macht gebracht. Die oorlog betekende het begin van het geweld in Congo én de start van het noodgedwongen humanitaire werk van Dokter Denis Mukwege, die overigens zelf ternauwernood aan de dood ontsnapte bij het begin van de Rwandese invasie in Congo/Zaïre.

Tegelijk had Paul Kagame met zijn Rwandees Patriottisch Front toen al een feitelijke dictatuur gevestigd in Rwanda zelf, inclusief burgerdoden, politieke gevangenen, onbetrouwbare justitie en repressie van politiek en media.

Maar elke kritiek op het gedrag van de Rwandese leider pareerde de Belgische buitenlandminister van toen met de frase dat hij “Kagame nodig heeft voor de stabiliteit in de regio” en “dat de gevolgen voor de gewone bevolking daar nu eenmaal bij horen”. ‘Collateral damage’ heet dat in diplomatentaal. Mijn argumentatie dat een figuur als Kagame (en hij is uiteraard niet de enige) eerder een factor van destabilisatie is én dat de humanitaire kant van de zaak toch primordiaal zou moeten zijn in de internationale politiek werd in die nachtelijke vlieguren weggelachen als ‘naïef’ en ‘niet-realistisch’.

Dictators en brute mensenrechtenschenders kunnen dikwijls hun gang blijven gaan omdat zij blijkbaar op de een of andere manier van strategisch belang zijn voor de internationale machten. ‘Stabiliteit’ is het sleutelwoord. Wie zijn eigen land ‘stabiel’ houdt wordt daarvoor beloond. Wie zijn repressie het best organiseert, ervoor zorgt dat elke tegenstand vermoord is, opgesloten of op de vlucht gejaagd, die krijgt de rode loper uitgerold, ook bij de Westerse donoren. Wat de regio rond Oost-Congo betreft is de Rwandese president Kagame daarvan een uitstekend voorbeeld.

Maar tegelijk is hij één van de belangrijkste sponsors van rebellengroepen in Congo, die op hun beurt de massale smokkel van waardevolle grondstoffen organiseren, zoals coltan naar Rwanda. Op die manier is Oost-Congo al twee decennia lang in de handen van maffiose krijgsheren met hun eigen milities die zo goed als ongestraft hun gang kunnen gaan. Het Kabila-regime in Kinshasa heeft alvast in 20 jaar tijd niet bewezen dat het iets wil veranderen aan die chaos, wellicht ook lucratief voor de Kabila-clan. Het Congolese ‘regeringsleger’, op vele plaatsen feitelijk uiteengevallen in concurrerende milities, mocht zo ook een deel van de koek veroveren. Het is in die chaos dat ‘soldaten’ van alle slag quasi-ongestoord de bevolking kunnen terroriseren om de macht over de waardevolle grondstoffen te garanderen. Ook seksueel geweld behoort tot hun wapenarsenaal.

In die wetteloze wereld, wetens en willens in stand gehouden door de Congolese president en zijn entourage én de Rwandese en ook Oegandese buren-presidenten, mag Dokter Denis Mukwege zijn heldenwerk verder zetten. Met nu extra applaus, ook van de Belgische verantwoordelijke ministers. Terwijl de wereld, Europa en België niet de wil of de moed hebben om de ware oorzaken aan te pakken van al dat menselijk leed, nu al meer dan twintig jaar lang.