Orthodoxe kerk erkent de afscheuring van de Oekraïense kerk van de Russische
De erkenning van een autonome Oekraïense kerk zal vrijwel zeker de woede van Moskou opwekken en kan leiden tot een scheuring binnen de gehele orthodoxe kerk. Oekraïne wilde al langer de scheiding met Rusland uit 1991 ook op religieus vlak doortrekken.
Tijdens een synode in de Turkse stad Istanbul heeft Bartholomeus, de patriarch van Constantinopel (Istanbul) en hoofd van de orthodoxe kerken, "autocefalie" verleend aan de Oekraïense orthodoxe kerk. Die is dus voortaan een autonome kerk, los van de Russische waar ze al meer dan duizend jaar deel van uitmaakte.
Meer nog: de door Moskou geëxcommuniceerde Oekraïense leider Filaret Denisenko wordt nu erkend als patriarch van de nu autonome Oekraïense kerk. De Oekraïners hadden al langer om de afscheuring van de Russische kerk gevraagd, vooral na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie toen Oekraïne onafhankelijk werd. Nadat Rusland in 2014 het Oekraïense schiereiland Krim had aangehecht en pro-Russische rebellen in het oosten van Oekraïne steunde, was de maat voor de Oekraiense religieuzen vol.
De beslissing van de kerk is een slag in het gezicht van Rusland en dan vooral van president Vladimir Poetin die goede relaties met de kerkleiders in zijn land heeft uitgebouwd. Volgens de Russische patriarch Kirill is de beslissing "een catastrofe voor de hele orthodoxe wereld" en kan die leiden tot een "schisma" of scheuring. Dat zou kunnen betekenen dat de Russische dochterkerk -de grootste in de orthodoxe wereld- de banden met hte hoofd in Constantinopel zou doorbreken of dat de andere autonome orthodoxe kerken verscheurd raken.
Schisma binnen het schisma?
Waar gaat het over? Sinds het grote schisma van 1054 gingen de katholieke kerk met de pausen van Rome en de orthodoxe kerken in het oosten onder de patriarch van Constantinopel hun eigen weg. Beide concurreerden met elkaar voor de kerstening in Oost-Europa: zo kwamen Polen en Kroatië onder het gezag van Rome en Servië, Bulgarije, Roemenië en Rusland onder dat van Constantinopel. Dat bleef zo na de val van het Byzantijnse rijk in de 15e eeuw.
Aan het hoofd van de orthodoxe kerk staat de patriarch van Constantinopel, nu is dat Bartholomeus I. Anders dan paus Franciscus in Rome heeft hij geen direct gezag over de andere kerken. Die zijn veelal "autocefaal" of laten we zeggen autonoom. Zo is er de Griekse, de Servische, de Roemeense, de Bulgaarse, de Georgische en de Russische orthodoxe kerk. De patriarch in Constantinopel is slechts een "primus inter pares" of eerste onder gelijken. Hij kan echter wel beslissen om een onderdeel van de orthodoxe kerk autonomie te verlenen zoals hij nu doet met de Oekraïense kerk.
De kwestie kan zowel religieuze als politieke gevolgen hebben. President Vladimir Poetin en de Russische kerk vinden dat een kaakslag voor hun imago en invloed. Oekraïne beschouwt dat als een logisch gevolg van de onafhankelijkheid van 1991.
De orthodoxe kerk is na de katholieke en de protestantse, de derde groep in het christendom. Wereldwijd zijn er ongeveer 300 miljoen orthodoxen. Onder hen zijn 104 miljoen Russisch-orthodoxe gelovigen tegenover 38 miljoen Oekraïens-orthodoxen.
