Door dit schandaal is er dit jaar geen Nobelprijs voor de Literatuur, maar wel een alternatieve prijs
Op 4 mei valt de beslissing: er wordt dit jaar geen Nobelprijs voor de Literatuur uitgereikt en dat voor het eerst in 75 jaar. Een schandaal rond Jean-Claude Arnault, de echtgenoot van Katarina Frostenson, een lid van de Zweedse Academie, ligt aan de basis van deze beslissing. Vanmiddag wordt er wel een alternatieve prijs uitgereikt.
Op 2 november 2017 publiceert de krant Dagens Nyheter de getuigenissen van 18 vrouwen. Zij praten allemaal over seksueel misbruik door één man (die in eerste instantie niet bij naam genoemd wordt): de Frans-Zweedse fotograaf Jean-Claude Arnault. Hij is de echtgenoot van Katarina Frostenson, dichteres en schrijfster die lid is van de Zweedse Academie, het orgaan met 18 leden dat bepaalt wie de Nobelprijs voor de Literatuur krijgt.
Arnault speelt een belangrijke rol in het Zweedse culturele leven. Samen met Frostenson staat hij aan het hoofd van Forum, een populair kunstencentrum in Stockholm, een centrum dat financieel wordt ondersteund door... de Zweedse Academie.
De -vooral jonge- vrouwen vertellen bijna allemaal een gelijklopend verhaal. "Hij zei niet veel voordat hij tussen mijn benen greep en een pussy grab deed", zo zegt een van de vrouwen. "Er was niets dat voor hem als een aanleiding kon worden gezien. Er was geen geflirt. Er was zelfs geen aanraking."
Het misbruik zou verspreid over meer dan 20 jaar hebben plaatsgevonden. Arnault dwong hen tot seks, bij hen thuis, in het cultuurcentrum of in gebouwen die eigendom zijn van de Academie, in Parijs en in Stockholm. Weigerden ze, dan zou hij hun carrière boycotten.
Drie dagen nadat het verhaal uitgekomen is, maakt de Academie bekend dat elke samenwerking met Arnault wordt stopgezet.
Sara Danius, het hoofd van de prestigieuze Academie, laat kort na het uitbreken van het schandaal weten dat ze zelf ook is lastiggevallen door Arnault.
Belangenvermenging en lekken van winnaars
Arnault ontkent alles, maar de beschuldigingen stapelen zich op. Begin deze maand wordt hij door een rechtbank in Stockholm veroordeeld tot 2 jaar cel voor verkrachting. De zaak werd gestart door een vrouw hem ervan beschuldigde dat hij haar twee keer verkracht had. Voor een van de twee feiten is hij schuldig bevonden.
Maar niet enkel de verhalen over seksueel grensoverschrijdend gedrag brengen Arnault in een lastig parket. Hij wordt er ook van beschuldigd dat hij de voorbije jaren verschillende namen van winnaars gelekt zou hebben om bevriende gokkers te bevoordelen.
Op dat moment komt ook zijn echtgenote in opspraak. Zij heeft immers nooit gezegd dat ze mede-eigenaar is van het cultuurcentrum van haar man.
Het schandaal legt ook de machtsverhoudingen in de Academie bloot. Sara Danius schakelt advocaten in om Frostenson te laten verwijderen uit de Academie. Arnault heeft met Horace Engdahl, die van 1999 tot 2009 aan het hoofd van de Academie stond, dan weer een felle verdediger, die ervoor ijvert dat Danius eruit gezet zou worden.
Academie "in diepe crisis"
De Zweedse Academie grijpt in en er komt een interne stemming over het lot van Frostenson. De meerderheid van de Academie vindt dat ze kan aanblijven als lid. Daarop stappen de leden die Danius steunen en het hier niet mee eens zijn op. Uiteindelijk neemt Frostenson zelf ontslag en Sara Danius ook (foto in tekst).
De Zweedse Academie grijpt in en er komt een interne stemming over het lot van Frostenson. De meerderheid van de Academie vindt dat ze kan aanblijven als lid. Daarop stappen de leden die Danius steunen en het hier niet mee eens zijn op. Uiteindelijk neemt Frostenson zelf ontslag en Sara Danius ook (foto in tekst).
Op 19 april steunen honderden demonstranten Danius, de eerste vrouwelijke permanente secretaris in de geschiedenis die had geprobeerd om de Academie te moderniseren. Ze nemen het niet dat Danius de schuld op zich moet nemen voor het wangedrag van Arnault.
In totaal stappen 8 van de 18 leden op. Maar ontslag nemen uit de jury kan eigenlijk niet volgens de statuten van 1786 omdat leden voor het leven benoemd zijn. Ze kunnen wel hun stoel leeg achterlaten, wat inhoudt dat ze gewoon stoppen met hun werkzaamheden. Er zijn dus nog maar 10 leden actief, terwijl een Nobelprijs 12 leden vereist.
De imagoschade voor de Academie is enorm. Dat de leden die symbolisch zelfs "boven de koning" stonden, zich nu ontpoppen tot mensen die met macht en geld bezig zijn, doet de geloofwaardigheid van de instelling geen goed.
Op 4 mei wordt er beslist om de prijs een jaar op te schorten en eerst het vertrouwen te herstellen. De Academie zegt zelf dat ze "in een diepe crisis" zit en dat er "tijd nodig" is om het vertrouwen te herstellen. Dit jaar wordt er geen Nobelprijs voor de Literatuur uitgereikt. Vrij snel wordt aangekondigd dat er volgend jaar twee prijzen uitgereikt zullen worden. Maar ook dat lijkt op dit moment onzeker.
Begin deze maand verkiest de Academie wel twee nieuwe leden: dichteres Jila Mossaed, geboren in Teheran, en Eric Runesson, rechter bij het Zweedse Hoogerrechtshof. Daarmee zijn er weer 12 van de 18 leden actief, voldoende om te functioneren. De Zweedse koning Carl XVI Gustav, peter van de Academie, vindt de verkiezing van de nieuwe leden positief.
Alternatieve prijs
Vanmiddag wordt een alternatieve Nobelprijs uitgereikt. Het is een initiatief van de Grieks-Zweedse journaliste Alexandra Pascalidou (48). Met de steun van 100 prominente Zweden uit de cultuursector sticht ze de "Nieuwe Academie". Via sponsers en crowdfunding haalt ze 1 miljoen Zweedse kronen op (100.000 euro).
Er wordt een longlist samengesteld met 47 namen. Het publiek mag in juli en augustus stemmen, iets wat bij de echte Nobelprijs niet kan.
Drie auteurs vormen uiteindelijk de shortlist: de Britse auteur Neil Gaiman die momenteel in de VS woont en twee schrijfsters, Maryse Condé uit Guadeloupe en de Canadees-Vietnamese Kim Thúy.
De Japanse schrijver Haruki Murakami was ook genomineerd, maar hij heeft zich teruggetrokken. Kwatongen beweren dat hij dit gedaan zou hebben omdat hij vreest dat hij anders niet meer in aanmerking zou komen voor de echte Nobelprijs voor de Literatuur. Murakami behoort al jaren tot het vaak genoemde kransje kanshebbers.
"Wat wij willen zien, is iets nieuws", vertelt Pascalidou aan The New York Times. "Een Zweedse Academie die eigentijds is, open naar de rest van de wereld, inclusief en transparant." Veel Zweden vinden de Academie een vreemde, ouderwetse instelling. Pascalidou hoopt dat de Academie meer voeling met gewone lezers zal krijgen en de "trieste elitaire opvattingen" zal bijsturen.
Pleidooi voor gendergelijkheid
De Nieuwe Academie hanteert strikte gendergelijkheid op de shortlist met twee mannen en twee vrouwen. Omdat Murakami zich heeft teruggetrokken, overheersen nu zelfs de vrouwen.
De echte Nobelprijs voor Literatuur is van dat gelijkheidsideaal nog ver verwijderd: bij de 114 winnaars tot nu toe waren er slechts 14 vrouwen.