"Dit kan een extreme zondag worden, ja. Dé grote nachtmerrie van De Wever"

Haast alle academici halen de neus op voor de plaatselijke politiek, professor Ackaert wijdde er zijn hele leven aan. Het maakt van hem de meest beslagen observator van deze campagne.

Volg de verkiezingen hier live op de voet

In zijn tuin, precies op de helft tussen Leuven en Brussel, vat de politicoloog samen wat er op het spel staat. "De bitsigheid tussen de tenoren in de grote steden doet me versteld staan. Vroeger staken politici, zeker in kleine gemeenten, ook wel eens messen in elkaars rug. Of vochten de plakploegen in de straten en cafés. Maar dat de kopstukken zich zo verlagen, dat ze het zo vuil spelen, dat heb ik nog nooit meegemaakt. De nervositeit is enorm."

Wie heeft het meest te vrezen?

"Bart De Wever loopt maar half zo zeker door de wereld als een jaar geleden. Zijn machtspositie staat op het spel, het loopt allemaal niet zo soepel als verwacht, en dat kan nationale implicaties hebben."

Waarom is zijn zelfvertrouwen gehalveerd?

"Uit onze onderzoeken blijkt dat N-VA, net zoals Vlaams Belang, de meeste wantrouwige kiezers telt. Dat zijn mensen die afkerig staan tegenover politieke instellingen. Gaan ze die achterdochtige kiezers nog kunnen bekoren? In 30 procent van de gemeenten bestuurt N-VA sinds 2012 mee. Dé vraag is of ze daar zal standhouden. Op die plekken zijn ze niet meer de uitdagers van het establishment, ze zijn ermee vergroeid. Grote kans dat een deel van hun kiezers terugkeert naar het Vlaams Belang."

Speelt de transitmigratie geen grotere rol?

"Theo Francken heeft veel te stoer gedaan. Hij ging het in een handomdraai oplossen, en nu kan hij niet anders dan de schuld doorschuiven naar Europa. Zeker in steden zoals Brugge en Oostende, waar er veel overlast lijkt van de transitmigranten, kan dit een boost geven aan Vlaams Belang. Het verklaart waarom Johan Vande Lanotte zo flinks doet in deze kiesstrijd."

'Stem met uw hoofd, niet met uw hart', is de oproep van De Wever. Een boodschap voor die wantrouwige kiezer?

"Zeker en vast. Hij roept zijn kiezers op om niet naar Vlaams Belang te gaan omdat die politiek impotent zijn. Net hetzelfde deden sp.a en PS vroeger ten aanzien van extreemlinks."

Vlaams Belang is de 'dark horse' van deze verkiezingen?

"Dat zou kunnen. Dit kan een extreme zondag worden, ja. Dé grote nachtmerrie van De Wever."

Maar Vlaams Belang kreeg zijn lijsten niet eens gevuld.

"Bij traditionele partijen kan dat een indicatie zijn dat ze slecht zullen scoren, maar voor Vlaams Belang geldt dat niet. Wie voor die partij opkomt, draagt een zwaar stigma, waardoor ze het altijd moeilijk hadden om hun lijsten te vullen. De partij is ook veel potentiële politici verloren aan N-VA. Bij Vlaams Belang strijden de politici in gevechtstenue, bij N-VA mogen ze hun maatpak aanhouden. Toch liggen hun boodschappen niet al te ver van elkaar."

Gelooft u dat het cordon sanitaire kan sneuvelen?

"Als lokale politici zich ontdoen van het VB-etiket, zoals in Ninove met Forza Ninove, sluit ik dat niet uit. Wie had op voorhand verwacht dat Peter Reekmans van Lijst Dedecker burgemeester zou worden van Glabbeek? Niemand toch? Die heeft een zeer rechtse en populistische retoriek."

Hoezeer zullen nationale thema's doorwegen op deze lokale verkiezingen?

"De lokale politiek golft steeds meer mee met de nationale trends. Voor 2012 gingen er slechts kleine golfslagen door de steden en gemeenten. Nooit schokgolven. Maar zes jaar geleden kwam de omslag: N-VA en Groen zijn er toen in 90 procent van de gemeenten op vooruit gegaan. Terwijl sp.a en CD&V er in 80 procent op achteruit gingen."

Moeten Wouter Beke en John Crombez zich dan niet meer zorgen maken dan De Wever?

"Bij alle traditionele partijen heerst een existentiële ontreddering. Zij moeten vrezen voor hun voortbestaan. Wie de peilingen bekijkt voor sp.a en CD&V op bepaalde plekken, moet zich zelfs afvragen of het nog zin heeft om daar op te komen."

U doelt op de 5 procent van CD&V in Antwerpen?

"Onder meer. Al moet je bij peilingen altijd een slag om de arm houden. Peilingen zijn eigenlijk fake news. Veel te vaak reduceren we de lokale politiek tot een voetbalwedstrijd, en zijn de peilingen de onbetrouwbare pronostieken. Terwijl de lokale democratie zoveel kleurrijker is.

"Een betere indicator zijn de vorige parlementsverkiezingen. Toen haalde CD&V 10 procent minder dan bij de lokale verkiezingen van 2012. Als die trend zich doorzet, zijn ze hun marktleiderschap op het lokale niveau kwijt.

"De clash over wie de echte Vlaamse volkspartij is – CD&V of N-VA – is al even bezig. In deze verkiezingsronde kan die beslecht worden. De christendemocraten besturen de meeste gemeenten, maar moeten vrezen dat er coalities tegen hen gevormd zullen worden. Ze kunnen massaal uit de meerderheden vliegen, wat in 1982 gebeurde met de CVP."

Geldt voor sp.a hetzelfde?

"Bij de vorige lokale verkiezingen heeft sp.a in 30 procent van de gemeenten niet eens 10 procent gehaald. Gaan zij nu helemaal wegdeemsteren?"

Kan Bart Somers bij Open Vld de meubelen redden? Elke liberaal heeft het in elke tweede zin over hem.

"Voor Open Vld geldt die doodsstrijd evenzeer. In de les geschiedenis leerde ik vroeger altijd dat de stad de biotoop is van het liberalisme. Kijk waar ze nu staan. Bart Somers in Mechelen en Vincent Van Quickenborne in Kortrijk zijn uitzonderingen: Open Vld doet het lokaal het best in de gemeenten waar CD&V ook sterk staat. Dat landelijk liberalisme staat even zwaar onder druk als de plattelandsvariant van CD&V. Eigenlijk heeft Open Vld de stad al moeten opgeven. Ik geloof het meest in winst voor de groenen."

Omdat luchtkwaliteit en gezondheid de dominante thema's zijn?

"Ja, en dat zet Groen in een lift. De doorbraak van PVDA, daar geloof ik dan weer minder in. Al drie keer wordt die voorspeld. Tot de dag van de verkiezingen. PVDA voert een zeer populistische campagne. In Gent, in de sociale woonwijken, maken ze wel zeker kans om stemmen weg te halen van rood-groen."

Loont het om nationale thema's lokaal uit te spelen?

"Daar bestaat geen onderzoek over. Wat ik wel weet, is dat de lokale politiek vroeger gekenmerkt werd door haar charmante nabijheid en door de directe grip van de burger. Nu geldt dat steeds minder. Het aantal afwezigen bij de lokale verkiezingen is ook verdubbeld. Als dat hoge aantal afwezigen zich bevestigt, moeten de politici zich echt vragen beginnen stellen."

Wat kan de politiek daaraan doen?

"Deze zondag wordt voorgesteld als de hoogmis van de democratie, maar daar twijfel ik serieus aan. Ga eens in een doorsnee-gemeente een gemeenteraad volgen, dat is van een bedroevend niveau. Toen ik nog lokale correspondent was voor De Morgen in Leuven amuseerde ik mij kostelijk met Louis Tobback. In de oppositie stal hij maandelijks de show. Die grote debatten in de gemeenteraden zijn er niet meer. Sinds het Gemeentedecreet moeten de raden zich nochtans niet meer bezighouden met details."

Zijn fusies de oplossing?

"Als ik dat beaam, gaan ze mij weer verslijten voor ouwe zaag. CD&V houdt de fusies tegen omdat ze de sterkste is in de kleinste gemeenten. Een kortzichtige redenering, want ruim een derde van de kiezers verandert tegenwoordig van partij."

Is 14 oktober dan niet de generale repetitie voor 26 mei?

"Hoegenaamd niet. Wanneer we in mei gaan stemmen, zullen we 14 oktober al lang vergeten zijn."

U koppelt beide verkiezingen los?

"De kiezer maakt die koppeling veel minder dan de Wetstraat. Als Wouter Beke zijn positie kan consolideren op 14 oktober, is dat voor hem een opsteker. Maar de verschillen tussen de scores van CD&V in het parlement en in de gemeenten zijn zo groot. Beke moet zich niet te veel begoochelingen maken. Wat wel een invloed kan hebben, is hoeveel burgemeesters op een lijst staan. Een burgemeester levert altijd extra stemmen op. Daarvoor geldt de oude reclame van Esso: 'Stop een tijger in je tank'. Die slogan is me altijd bij gebleven, ook al snapte ik hem niet toen ik klein was: Hoe krijg je nu een tijger in een benzinetank? (lacht)

De decumul zal sp.a duur komen te staan?

"Wellicht wel, omdat Crombez zijn lokale tenoren niet op de lijsten kan zetten. Op korte termijn is dit meer dan riskant, op lange termijn niet: het geeft de kans om nieuwe mensen te lanceren. Over de grond van de zaak heeft hij trouwens gelijk. Uit mijn onderzoek blijkt dat burgemeesters tot vijftig uren per week aan hun gemeente besteden. Hoe kun je dan nog een goed parlementslid zijn? 90 procent van de 200 burgemeesters-parlementsleden die ik ondervraagd heb, was liever lokaal dan nationaal bezig."

Geldt dat voor ministers ook? Zullen de regeringen leeglopen?

"Ik wil het nog zien gebeuren. Al die ministers die beloven dat ze voluit voor de sjerp gaan, dat is een oude truc van de foor. Wat mij meer stoort, is al die nationale politici op de lijst voor de provincieraad. Waarom wordt daar niet meer ruchtbaarheid aan gegeven? Hier in Vlaams-Brabant komt Koen Geens (CD&V-minister van Justitie, TP) op. De aanwezigheid van al die federale kopstukken geeft de provincieraadsverkiezingen nationale allures. Het worden seminationale verkiezingen. Als ik één raad mag geven: kijk naar die scores..."

Die voorspellen de uitslag van 26 mei?

"Bij de vorige provincieraadsverkiezingen was N-VA de grootste in de provincies, maar geen kat heeft dat toen gemerkt. (zucht diep) Die nationale pipo's op de lijsten voor de provincies, dat vind ik echt kiezersbedrog. Als Geens effectief gaat zetelen in de provincieraad, eet ik mijn pet op."

Zijn voorakkoorden geen veel groter bedrog?

"Politici moeten daar eerlijk over zijn. In 70 procent van de gemeenten is er een voorakkoord, en dat blijft al decennia stabiel. 40 procent van de voorakkoorden haalt het wel niet."

Wie de verkiezingen wint, kan verliezen bij de coalitievorming?

"N-VA was de verliezer van de coalitiegesprekken in 2012. Dat scenario kan zich nu herhalen: sp.a en Open Vld haalden toen in de gemeenten gemiddeld 17 à 18 procent. In een derde van de gemeenten bestuurden ze mee. N-VA scoorde veel beter: 24 procent. Maar die partij zat ook maar in een derde van de coalities."

Hoe komt dat?

"N-VA hangt het beeld op van 'wij tegen al de rest in deze kwaaie wereld', en dat roept aversie af. Hun sturm-und-drang, lokale politici hebben daar niks mee. En ze kennen nog onvoldoende de knepen van het vak. De afkeer tussen de nationale boegbeelden van CD&V en N-VA, tussen Peeters en De Wever, is ook zo groot, dat straalt door naar de basis."

De klassieke tripartites staan in de steigers?

"De drie traditionele partijen zijn elkaar aan het besnuffelen, en eventueel knuffelen, dat vang ik her en der op. Zeker in Limburg. Al mag ik het woord 'knuffelen' voor Diepenbeek natuurlijk niet meer gebruiken." (Ackaert verwijst naar professor Lode Vereeck. De universiteit stuurde deze week een klacht over hem door naar het parket, TP)

Is er eigenlijk een toename van het aantal burgerpartijen? Zoals de Stadslijst in Oostende of Team Burgemeester in Kortrijk?

"Neen, ze zijn niet toegenomen. Ik heb gemengde gevoelens bij die lijst van Johan Vande Lanotte. Wil hij de band met sp.a doorknippen, omdat die partij zo slecht in haar vel zit? Of meent hij het?"

Kunnen die burgerlijsten de politiek weer dichter bij de mensen brengen?

"De oude partijstructuren zijn uitgeleefd, dus alle zuurstof is welkom. Helaas leidden die burgerlijsten in het verleden vaak tot recuperatie en windowdressing, wat mij sceptisch maakt.

"Ik verwacht veel meer van Ringland in Antwerpen of Leuven Switcht. Dat project gaat voor groene stroom voor elke Leuvenaar tegen 2030. Maak daar vooral geen eendagsvliegen van. De voortrekkers van die projecten moeten qua visie en kennis zeker niet onderdoen voor de meeste gemeenteraadsleden. Als de stad dat soort projecten meer gaat steunen, krijgen we eindelijk een modern bestuur."

Remt burgerparticipatie efficiënt bestuur niet af?

"Neen, de gemeenten moeten meer samenwerken met burgers, bedrijven en universiteiten. Zeker voor specifieke projecten. Daar zit de verandering en de vernieuwing. Ik kijk daar meer naar uit dan naar de uitslag van 14 oktober.

"Mag ik nog een voorbeeld geven? Uit Genk? Daar zet de stad zelf twee windmolens op haar grondgebied, maar zoekt ze partners om er nog achttien andere te bouwen. Genk is een van de best bestuurde gemeenten van Vlaanderen. Wim Dries weet dat hij zo'n project niet alleen getrokken krijgt."

Zuhal Demir zal het niet eens zijn met die goede punten voor haar tegenstrever.

"Bij de opening van het academiejaar heb ik haar gezegd dat ik niks geloofde van de opiniepeiling die een nek-aan-nekrace voorspelt tussen haar en de burgemeester. Een student die mij op het examen in juni zo'n peiling voorlegt, mag meteen in augustus terugkomen. Ze wierp toen op dat ze 'ook positieve echo's ontving bij de huisbezoeken'. 'Dat zeggen alle politici,' antwoordde ik. 'Daar geloof ik net zoveel van als van die peilingen.' Demir kon er smakelijk om lachen. En ik ook." (begint opnieuw te lachen)