‘De dijk breekt nooit in één keer, maar je ziet het water er langs alle kanten door spuiten. Voor verhalen die vroeger nooit zouden worden gebracht, belt men mij vandaag persoonlijk. Ook zeer belangrijke journalisten. Over mijn thuissituatie, mijn gezin, de toestand van de kinderen. Dat is beneden alle peil.’ Het was een opvallende ontboezeming van de Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA), in een dubbelinterview met de Antwerpse Groen-lijsttrekker Wouter Van Besien in Het Nieuwsblad.

De Wever was niet de enige politicus die de voorbije weken zenuwachtig rondliep. Bij de SP.A voorspellen ze al maanden een smerige campagne. Groen was ervan overtuigd dat de N-VA een beschadigingsoperatie in de mouw had zitten. Tenzij die vandaag in extremis nog ergens wordt gelanceerd, was die zenuwachtigheid, net zoals die van De Wever trouwens, nergens voor nodig. De debatten voor deze gemeenteraadsverkiezingen verliepen hoffelijk en waren toegespitst op concrete dossiers, zoals betaalbaar wonen, mobiliteit, samenleven in diversiteit en luchtkwaliteit. De meeste ruzies situeerden zich eerder binnen partijen dan ertussen. Het blijven lokale verkiezingen.

Het adres van Peeters

Dat politici zich desondanks zo opgejaagd voelden, had vooral te maken met de lange aanloop naar de campagne. Die werd een goed jaar geleden ingezet – een aanloopperiode die vele malen vuiler was dan de campagne zelf, vooral in Antwerpen. De manier waarop het progressieve kartel er uiteen werd gespeeld, was van een ongeziene brutaliteit. Privéberichten werden vanop kabinetten doorgespeeld naar redacties, er werden details gelekt uit de dading tussen SP.A-kopman Tom Meeuws en De Lijn, en uiteindelijk werden zelfs gênante details uit het privéleven van Meeuws onder de aandacht gebracht. Een karaktermoord in verscheidene bedrijven. Sindsdien vragen verschillende, vooral nationale, politici zich af wanneer zij aan de beurt zijn.

De waarschuwing van De Wever klinkt in dat opzicht opmerkelijk, aangezien hij zelf de insinuatie voedde dat CD&V-lijsttrekker Kris Peeters niet in Antwerpen zou resideren. Terwijl de verhuizing van Annemie Turtelboom (Open VLD) van Puurs naar Antwerpen in 2012 amper een rimpeling veroorzaakte, werd die van Peeters een giftige running joke. Op geen enkel moment gooide De Wever zijn gewicht in de schaal om op te roepen tot een meer inhoudelijke campagne, ondanks de smeekbedes van Peeters – tot op de voorpagina van Knack. Op een ander moment insinueerde De Wever mogelijke banden tussen de drugsmaffia en gemeenteraadsleden. Als de dijk van het fatsoen aan het lekken is, dan komt dat volgens andere partijen vooral doordat De Wever zelf al enkele staven dynamiet heeft doen ontploffen.

‘Emotioneel ongeschikt’

Ook De Wever werd gemakkelijk in de hoek gezet. Hij was ‘emotioneel ongeschikt’ – dixit Philippe De Backer – en houdt huis op ’t Koud Verdiep – dixit Jinnih Beels. Die persoonlijke aanvallen leiden af van de inhoud. Niet de beleidsvoorstellen worden bekritiseerd, wel de integriteit van wie ze doet. De Pano-reportage over Schild en Vrienden gebruikten tegenstanders om de N-VA als partij te ‘ontmaskeren’ als extreemrechts. Van de weeromstuit maakte de N-VA een filmpje dat moest tonen hoe CD&V, Open VLD, Groen en SP.A kandidaten hebben met banden met de ultranationalistische Turkse groeperingen Grijze Wolven en MHP. Iedereen de modder in.

De polarisering entte zich zo vooral tussen de N-VA en de rest. En het bleef niet bij een verbale strijd. Verkiezingsborden bekladden is van alle tijden, maar brandstichting is dat niet. En toch overkwam het zowel de Leuvense N-VA-kandidaat Lorin Parys als Koen Daniëls, lijsttrekker in Sint-Gillis-Waas. Bij Parys werd zijn campagnewagen geviseerd, bij Daniëls zelfs zijn woning.

De reacties op sociale media op dergelijke intimidatie legt de polarisering verder bloot. Het ene kamp zag er de onverdraagzaamheid in van de politieke tegenstanders van de N-VA. Voor die tegenstanders oogstte de N-VA toch ten dele de haat die ze zelf gezaaid zou hebben. Het tekent het groeiende tribalisme in de politiek. Zodra er kamp is gekozen, zijn alle slagen toegestaan.

Amerikaanse toestanden

Glijden we zo stilaan af naar Amerikaanse toestanden, zoals soms wordt geopperd? Mediaconsultant Gert Van Mol gaf al aan in Humo dat hij voor het eerst gevraagd is door een belangengroep uit de industrie om in de aanloop naar de verkiezingen van 2019 een campagne te voeren tegen het beleid van een bepaalde minister, naar Amerikaans voorbeeld.

Deze campagne hielden enkele Antwerpse ondernemers het bij een dure advertentiecampagne om het bestuur te steunen, in 2012 was er een advertentie die een kritischere toon had. Maar een regelrechte negatieve campagne zou een mijlpaal zijn. Het omzeilt de regels van de verkiezingsuitgaven en dreigt inhoudelijk de spelregels te hertekenen.

‘Stel je voor dat een bepaalde kandidaat is betrapt op vreemdgaan. Zijn politieke tegenstrever zal dat niet in zijn campagne gebruiken, omdat het niet kies is om het politieke spel zo persoonlijk te spelen. Een Third Party daaren­tegen kan dat wel doen’, waarschuwde Van Mol. De dijk breekt nooit in één keer. Maar misschien wel tegen mei 2019.