Romeinse "vampierbegrafenis" om kind met malaria te beletten uit het graf op te staan

Het laat-Romeinse skelet werd gevonden door archeologen van de University of Arizona, Stanford University en collega's uit Italië. De onderzoekers denken dat de steen, die opzettelijk in de mond was geplaatst, deel uitmaakte van een begrafenisritueel. Dat zou de bedoeling hebben gehad om ziekten in bedwang te houden, en ook het lichaam zelf.

De ongebruikelijke, zogenoemde "vampierbegrafenis" werd deze zomer ontdekt in het schilderachtige dorpje Lugnano in Teverina, dat in de Tibervallei ligt in de regio Umbrië. Archeoloog David Soren van de University of Arizona (UA) leidt daar al sinds 1987 opgravingen. 

"Ik heb nog nooit zoiets gezien. Het is extreem griezelig en vreemd", zo zei hij in een persmededeling van de UA. "De plaatselijke bewoners noemen het de 'Vampier van Lugnano'". 

De begrafenis werd ontdekt in "La Necropoli dei Bambini", de Begraafplaats van de Kinderen, die dateert uit het midden van de vijfde eeuw, de laat-Romeinse periode. In die periode teisterde een dodelijke uitbraak van malaria de streek, en veel kwetsbare baby's en jonge kinderen stierven aan de ziekte. De lichamen van de jonge slachtoffertjes werden begraven op de site van een verlaten Romeinse villa, die oorspronkelijk gebouwd werd in de eerste eeuw v.C.

Tot nu dachten de archeologen dat de begraafplaats uitsluitend voorbehouden was voor zuigelingen, peuters en ongeboren foetussen. Bij de eerdere opgraving van meer dan 50 begrafenissen, was het oudste kind dat gevonden werd immers een drie jaar oud meisje.

De ontdekking van een tien jaar oud kind, van wie de leeftijd vastgesteld werd aan de ontwikkeling van de tanden maar van wie het geslacht nog niet geweten is, wijst erop dat de begraafplaats ook voor oudere kinderen kan gebruikt zijn, zei bio-archeoloog Jordan Wilson, een doctoraatsstudent in antropologie aan de UA, die de stoffelijke resten in Italië onderzocht heeft. 

"Er zijn nog delen van de begraafplaats die we nog niet opgegraven hebben, dus we weten niet of we nog andere oudere kinderen zullen vinden", zo zei hij in de persmededeling. 

David Pickel, de leider van de opgravingen, zei dat de ontdekking mogelijk de onderzoekers veel kan leren over de verschrikkelijke malaria-epidemie die Umbrië bijna 1.500 jaar geleden getroffen heeft, en ook over de reactie van de bevolking op de epidemie.

"Gelet op de leeftijd van het kind en zijn unieke teraardebestelling, met de steen die in zijn mond geplaatst is, is deze begrafenis momenteel een anomalie binnen een begraafplaats die op zich al abnormaal is. Het onderstreept nog eens hoe uniek de begraafplaats van jonge kinderen - of nu, liever gezegd, kinderen - van Lugnano wel is", zei Pickel. Pickel heeft een master in klassieke archeologie van de UA, en doctoreert nu aan de Stanford University. 

(Lees voort onder de foto)

Bij eerdere opgravingen in de Begraafplaats van de Kinderen hebben de archeologen beenderen van zuigelingen en peuters gevonden samen met zaken als de klauwen van raven, de beenderen van padden en bronzen ketels met asse en de overblijfselen van puppy's, die blijkbaar geofferd waren - allemaal voorwerpen die doorgaans geassocieerd worden met tovenarij en magie.

Bovendien werd er het lichaam van een drie jaar oud meisje gevonden, van wie de handen en voeten verzwaard waren met stenen, een praktijk die door de eeuwen heen gebruikt werd door verschillende culturen om de doden in hun graf te houden.

"We weten dat de Romeinen erg bekommerd waren over deze zaken, en zelfs zo ver gingen om tovenarij te gebruiken om het kwade - datgene, wat het ook is, dat het lichaam aangetast heeft - te beletten van naar buiten te komen", zei Soren. 

Het "kwade", in het geval van de zuigelingen en peuters die in Lugnano opgegraven zijn, was malaria, zo denkt Soren, iets wat ondersteund wordt door DNA-testen van verschillende opgegraven beenderen. 

Op de stoffelijke resten van de tienjarige zijn nog geen DNA-testen uitgevoerd, maar het kind had een tand met een abces - een "nevensymptoom" van malaria -, wat laat veronderstellen dat hij of zij ook bezweken is aan de ziekte, zei Wilson. 

Het kind was een van vijf nieuwe begrafenissen die deze zomer in de begraafplaats zijn blootgelegd. Het lichaam werd gevonden op zijn linkerzij, in een geïmproviseerd graf dat gemaakt was door twee grote daktegels tegen een muur te laten rusten - een stijl van begrafenis die al voorkwam bij de Etrusken en die typisch is voor Romeins Italië.

"Wetende dat er twee grote daktegels gebruikt waren voor deze begrafenis, verwachtte ik dat we er iets bijzonders in zouden vinden, mogelijk een "dubbele begrafenis" - niet ongewoon in deze begraafplaats -, waar een enkele begrafenis twee individuen omvat", zei Pickel in de persmededeling. "Nadat we de daktegels hadden weggenomen, werd het ons echter onmiddellijk duidelijk dat we hier te maken hadden met een ouder individu." 

De open positie van de kaak van het kind, die zich bij een lichaam dat op zijn zij ligt, niet op natuurlijke wijze zou geopend hebben tijdens de ontbinding, toont aan dat de steen opzettelijk in de mond werd ingebracht na de dood, zei Wilson. Sporen van de tanden op het oppervlak van de steen zijn nog een bewijs dat de steen opzettelijk in de mond werd geplaatst. 

Het tienjarig kind is het eerste dat in de begraafplaats gevonden wordt met een steen in zijn mond. Gelijkaardige begrafenissen zijn bekend van andere locaties, waaronder Venetië. Daar werd in 2009 een oude vrouw uit de 16e eeuw, die de "Vampier van Venetië" genoemd wordt, gevonden met een steen in haar mond. In Northamptonshire in Engeland werd in 2017 een volwassen man uit de 3e of 4e eeuw gevonden, die met zijn gezicht naar beneden begraven was, en van wie de tong verwijderd was en vervangen door een steen.

Dergelijke begrafenissen worden vaak vampierbegrafenissen genoemd, aangezien ze verbonden zijn met het geloof dat de doden uit het graf kunnen opstaan. Andere voorbeelden van vampierbegrafenissen in de loop van de geschiedenis, omvatten onder meer mensen die in de grond gespietst zijn met een ijzeren staak door hun hart of zelfs een zware ploegschaar in hun borstkas, bij wie men zware stenen op hun lichaam of sikkels op hun keel gelegd heeft, en ook hakte men daarnaast soms nog een been af dat dan buiten het graf gelegd werd. 

"Dit is een zeer ongewone funeraire behandeling die je in uiteenlopende vormen in verschillende culturen terugvindt, vooral in de Romeinse wereld. De praktijk kan erop wijzen dat men bang was dat iemand terug zou komen van bij de doden, en zou proberen ziekten te verspreiden onder de levenden", zei Wilson. 

De archeologen zullen volgende zomer terugkeren naar Lugnano om de opgraving van de begraafplaats af te ronden, en meer te weten te komen over een donkere periode in de geschiedenis. 

"Het is zeer menselijk om complexe gevoelens te hebben over de dood, en zich af te vragen of dat echt het einde is", zei Wilson. "Iedere keer als je een blik kan werpen op begrafenissen, blijkt dat ze betekenisvol zijn omdat ze een inzicht bieden in oude geesten. We hebben in de bio-archeologie een gezegde: "De doden begraven zichzelf niet." We kunnen een boel zeggen over de overtuigingen en verwachtingen van mensen, enkel door de manier waarop ze de doden behandelen."