"Elke partij kan zeggen dat ze gewonnen heeft, behalve sp.a": Joël De Ceulaer over 14/10

Het was N-VA-kopstuk Steven Vandeput die iets over de middag met een brede glimlach de blik omhoog richtte en samen met de kijkers vaststelde dat de zon volmondig scheen. Hij bespeurde er een voorteken in: “Het wordt een gele zondag.”

Voor hemzelf klopte dat. Vandeput, vandaag nog minister van Defensie, wordt burgemeester in Hasselt, in een coalitie met Rood/Groen en Open Vld. Ook een paar andere N-VA-kopstukken haalden mooie scores: Jan Jambon in Brasschaat, Sander Loones in Koksijde, Matthias Diependaele in Zottegem. Ook in Aalst en Sint-Niklaas blijft N-VA de grootste partij. In Genk maakt Zuhal Demir van N-VA de tweede partij, maar slaagt ze er niet in om CD&V-burgemeester Wim Dries te onttronen. In Leuven scoorde Lorin Parys erg goed, maar niet goed genoeg om socialist Mohamed Ridouani van een progressieve sp.a/CD&V/Groen-coalitie te houden – die gisterenavond al meteen gevormd werd.

In Antwerpen is een progressieve coalitie uitgesloten, en blijft Bart De Wever met kop en schouders de grootste. Zijn meerderheid met Open Vld en CD&V is weliswaar nipt – en Filip Dewinter van Vlaams Belang bood gedoogsteun aan – maar wellicht zal de Antwerpse coalitie gewoon voortbesturen. De linkse coup is hopeloos mislukt: zelfs bij elkaar opgeteld komen Groen en sp.a in Antwerpen niet in de buurt van N-VA. En dan te bedenken dat ze in kartelvorm nog lager zouden gescoord hebben. N-VA-voorzitter en burgemeester De Wever kan als onoverwinnelijk aan de tocht naar mei 2019 beginnen.

Kleurrijk lappendeken

Maar de gele golf die velen hadden verwacht, de brede lokale doorbraak van de Vlaams-nationalisten op het platteland, waar ze hun achterstand op CD&V voor een groot stuk zouden inhalen, is uitgebleven. CD&V begon de dag met ruim 130 burgemeesters, tegenover ruim 50 voor N-VA, en echt grondig zal die verhouding niet veranderen. Dat was meteen duidelijk toen iets over de middag de allereerste uitslagen binnenliepen, zelfs op plekken waar maar één stembureau was geteld: veel minnetjes bij de N-VA-resultaten, opvallend veel stabiliteit bij de CD&V. De strijd voor het platteland is voorlopig gestreden: de kerktoren staat nog altijd in het midden – met dien verstande dat CD&V op lokaal niveau altijd beter scoort dan nationaal of regionaal.

Soms doen verkiezingen de samenleving kantelen. Dat gebeurde in 1991, toen het Vlaams Blok doorbrak; het gebeurde in 1999, toen de federale CVP-staat werd opgedoekt; en het gebeurde in 2014, toen N-VA alles en iedereen omver walste. Gisteren vielen geen electorale schokken van die grootte-orde te noteren. Het politieke beeld van Vlaanderen dat we vandaag zien, is dat van een kleurrijke lappendeken.

Ook de groene golf is niet zo krachtig over Vlaanderen gedenderd als door de peilingen en een aantal analisten werd voorspeld. Groen gaat grotendeels in de plus, doet het goed op provinciaal niveau, en haalt onder meer in Leuven een sterk resultaat. In Antwerpen neemt Wouter Van Besien de leiding op links. Sp.a verliest pluimen, ook in de steden: in Gent zal de roodgroene kartelkandidaat Rudy Coddens, die nipt de grootste blijft, flink moeten bikkelen met de liberale Mathias De Clercq voor het burgemeesterschap. In Leuven en Vilvoorde behoudt SP.A de sjerp; in Brugge, waar Renaat Landuyt de duimen moet leggen voor christendemocraat Dirk De fauw, blijft SP.A mee besturen – Pol Van Den Driessche van N-VA beleeft er zijn zwanenzang.

De afgang van Peeters

Sp.a-voorzitter John Crombez haalde een goede persoonlijke score in Oostende, en de kans dat hij ontslag neemt op zeven maanden voor de volgende verkiezingen is klein, maar als zijn partij behalve Brugge ook Oostende verliest – wat niet onmogelijk is – dan staat hij er met het oog op mei 2019 het slechtste voor van alle voorzitters. In Oostende zal de liberale winnaar Bart Tommelein, die meer voorkeursstemmen scoorde dan uittredend burgemeester Vande Lanotte, de socialisten uit de coalite willen duwen. Ook in Aarschot en Kortrijk viel vreugde te rapen voor liberale kopstukken Gwendolyn Rutten en Vincent Van Quickenborne – allebei maken ze CD&V een kopje kleiner.

Terwijl de meeste partijkopstukken zich nog tot laat op de middag schuilhielden in hun respectieve war rooms, waren er twee winnaars die al kort na de middag, met maar nog niet de helft van het aantal stembureaus geteld, de overwinning kwamen opeisen: Guy D’haeseleer, die met het als Forza Ninove vermomde Vlaams Belang een monsterscore behaalt en als eerste het cordon sanitaire kan slopen. En in Middelkerke kwam Jean-Marie Dedecker ook al vroeg de winst opeisen, in zijn geval een absolute meerderheid in Middelkerke – het wordt zijn eerste uitvoerende mandaat na 20 jaar politiek, meldde hij met de krop in de keel.

Dat sterke burgemeesters, dwars door ideologieën heen, worden beloond, is duidelijk: Hans Bonte (sp.a) in Vilvoorde, Bart Somers (blauwgroene Stadslijst) in Mechelen, Bart De Wever (N-VA) in Antwerpen, Pieter De Crem (kartel CD&V/N-VA) in Aalter. Voorts lijkt het duidelijk dat lokale verkiezingen niet in een nationaal kleedje kunnen worden gewrongen: de Wetstraat kan niet dicteren wat de kerktoren moet doen. En ook niet wat de kathedraal moet doen: de afgang van CD&V-kopstuk Kris Peeters in Antwerpen is bepaald schrijnend – hij haalt drie zetels, twee minder dan zijn partij in 2012 dankzij de Stadslijst van Patrick Janssens haalde, en hij heeft minder voorkeursstemmen dan de andere lijsttrekkers, zelfs minder dan Peter Mertens van PVDA. En dan te bedenken dat in Puurs-Sint-Amands, waar Peeters straks terug gaat wonen ténzij hij havenschepen wordt in Antwerpen, CD&V een absolute meerderheid haalt.

De fakkel van Dewinter

Voorzichtige slotsom. Elke partij kan zeggen dat ze gewonnen heeft, behalve de sp.a. Daar wacht John Crombez en zijn troepen een diepgaand zelfonderzoek. Voorts: hoewel Groen winst boekt en ook PVDA zich tevreden toont met de winst op heel wat plekken, wordt de Vlaamse grondstroom niet linkser. De provinciale uitslagen kleuren opvallend groen, en N-VA verliest op dat niveau fors, maar de grootste stijger in de provincies is Vlaams Belang, de partij die niet alleen onder die schuilnaam scoort in Ninove, maar ook onder eigen naam in pakweg Turnhout weer tot 20 procent klimt.

De vraag is hoe N-VA zich de komende maanden zal positioneren in het migratie- en identiteitsdebat, met in het achterhoofd de prangende vraag of ze daarmee de voorbije jaren Vlaams Belang niet in de kaart heeft gespeeld. Bij Vlaams Belang viel op dat Filip Dewinter officieel de Antwerpse fakkel overdroeg aan Sam Van Rooy, die minstens even radicaal is als Dewinter zelf – zodat we ervan mogen uitgaan dat het cordon althans in Antwerpen nog jaren zal standhouden.

Laat het een opluchting zijn: de clichés mogen zeven maanden de kast in. De prijzen werden aan de meet uitgedeeld. De kaarten zijn geschud. En de kiezer heeft altijd gelijk – op twee na, misschien. Die ene kiezer in de Bloemekenswijk in Gent, die tot ontzetting van een medeburger “makak” riep tegen een vrouw met hoofddoek. En die andere kiezer in Hasselt die op de vraag van een VRT-verslaggever wat hij er allemaal van vond van mening bleek te zijn dat politici maar beter in brand kunnen worden gestoken – al was die brave man mogelijkerwijze het slachtoffer van een Hasseltse zonneslag.