Technologie voor mensen met een beperking: een vloek of een zegen?

Van domotica over oog- en spraakbesturing tot internetbankieren: technologie maakt mensen met een beperking zelfstandiger dan ooit, maar er zijn ook nog veel barrières die moeten worden doorbroken. ‘We moeten erover waken dat we de kloof met technologie niet vergroten.’

De autonomie van mensen met een beperking kreeg al een enorme boost door technologische hulpmiddelen zoals een rolstoel en grijparmen, maar de laatste jaren is het vooral de communicatietechnologie die de ontwikkelingen in een stroomversnelling heeft gebracht.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat smart devices het zelfvertrouwen doen groeien en dat mensen met een beperking hun kwaliteiten on- en offline kunnen uitspelen.

Van achter een scherm kunnen ze hun (fysieke) tekortkomingen compenseren en door specifieke toepassingen kunnen ze volwaardig deelnemen aan de maatschappij, ook op professioneel gebied.

In Vlaanderen kun je voor (technologische) ondersteuning terecht bij het Vlaams Agentschap voor Personen met een handicap (VAPH), dat steeds meer vraag krijgt naar technologische bijstand.

Als je iemand met een spraakprobleem een stem geeft neem je de handicap voor een groot stuk weg.

Hun focus ligt op zinvolle hulpmiddelen die de kwaliteit van het dagelijks leven verbeteren en de zelfstandigheid bevorderen. ‘Voor elke beweging die je maakt of activiteit die je doet, bestaat er wel een technologisch hulpmiddel’, zegt woordvoerster Karina De Beule.

‘De laatste jaren zien we een enorme evolutie. Mensen met een spraakprobleem moesten vroeger heel zware toestellen gebruiken om zich verstaanbaar te maken. Nu kunnen sommigen gewoon hun tablet of smartphone overal meenemen en de voorleessoftware aanzetten.’

Eindeloze mogelijkheden

‘Technologie maakt mensen onafhankelijker’, bevestigt Wim De Backer. Hij coördineert Modem, het expertennetwerk voor ondersteunende (communicatie)technologie, vanuit de Thomas More Hogeschool.

‘Vroeger moest je hulp vragen om een tekst te schrijven of een formulier in te vullen, nu kun je dat zelf doen. Er is nu zelfs een apparaatje op de markt gekomen, Orcan, dat je aan je bril kunt bevestigen. Van zodra je met je vinger een tekst aanduidt, begint het voor te lezen.

‘Samen met oogsturing en spraaktechnologie zorgen dit soort technologieën ervoor dat je zelfstandig informatie kunt opzoeken en kunt communiceren.

‘Voor mensen met het Locked-In Syndroom betekent dat een wereld van verschil: als zij hun ogen nog kunnen bewegen, kunnen ze de computer gebruiken, typen en zo contact hebben met de buitenwereld. Als je die systemen ook nog koppelt aan domotica, dan creëer je ineens veel meer vrijheid voor die persoon.’

Door de ontwikkeling van oog- en spraakbesturing hebben mensen met een beperking veel meer mogelijkheden. Vroeger had je voor iedere actie een ander hulpmiddel nodig, nu zitten die bijna allemaal vervat in één toestel.

Internetbankieren is daar een goed voorbeeld van. Waar fysieke banken soms letterlijk een onoverkomelijke drempel vormen voor personen met een rolwagen, kan iedereen nu zijn bankzaken zelfstandig regelen op zijn of haar smartphone of computer.

‘Vroeger betekende een beperking automatisch een verlies van zelfstandigheid, maar als je niet gehinderd bent in het uitvoeren van een activiteit heb je eigenlijk geen handicap meer’, zegt De Backer.

‘Neem nu Stephen Hawking: vijftig jaar geleden zou hij waarschijnlijk in een instelling gezeten hebben, nu kon hij dankzij spraaktechnologie, computers en speciale bedieningen een wereldberoemde professor worden. Als je iemand met een spraakprobleem een stem geeft neem je de handicap voor een groot stuk weg.

Andersom werkt het ook: als een computer kan doen en opschrijven wat jij wil, dan heb je geen armen of benen meer nodig.’

‘Bij mensen met een verstandelijke beperking ligt de drempel vaak hoger, maar ook voor hen bestaan er ondertussen heel wat hulpmiddelen.

‘Zo bestaat er een app waarbij je op het scherm heel eenvoudig aan de buschauffeur of andere mensen kunt tonen waar je heen wil. Op zich lijkt het iets klein, maar het kan een enorme stap vooruit zijn.

‘Voor mantelzorgers en mensen uit de omgeving is het vaak moeilijk om iemand met een handicap los te laten en alleen op stap te laten gaan. Via bepaalde apps kun je dan bijvoorbeeld iemands locatie volgen.

‘Zulke dingen dragen onrechtstreeks heel veel bij aan de autonomie, ook voor mensen met een verstandelijke handicap.’

Als je technologie kunt bedienen, dan heb tot zo veel meer toegang dan vroeger, maar als je dat niet kunt, ben je net extra beperkt.

Zo zijn websites soms minder toegankelijk doordat de menu’s en links te klein zijn voor mensen met motorische beperking, omdat de tekst veel te ingewikkeld is als je verstandelijk beperkt bent of omdat hij door technische instellingen niet voorgelezen kan worden aan slechtzienden.

‘Soms moet je formulieren van de overheid downloaden en invullen, maar als die website niet toegankelijk is, dan creëer je net een extra beperking’, zegt De Backer. ‘Over het algemeen biedt de technologische evolutie dus meer mogelijkheden aan, maar er komen regelmatig nieuwe barrières.

‘We hebben te maken met een heel brede doelgroep’, vult De Beule aan. ‘En voor sommige (hoogtechnologische) hulpmiddelen is heel wat opleiding nodig. We moeten erover waken dat we de kloof met technologie dichten en niet vergroten. Ook dat is één van de uitdagingen van de inclusiviteit.

‘De groep van mensen met een handicap is misschien wel relatief klein ten opzichte van de hele bevolking, maar iedereen heeft er baat bij als iets gebruiksvriendelijk is. Je merkt dat dat steeds belangrijker wordt voor producenten.

‘Wij volgen zulke evoluties heel kort op. Onze lijsten worden constant geactualiseerd en aangevuld op basis van onze eigen expertise, de suggesties van mensen met een handicap zelf of vanuit het werkveld.’

De smartphone

Smartphones en apps zijn overal aanwezig in ons dagelijks leven. Uit onderzoek blijkt dat mensen met een beperking over het algemeen tevreden zijn met de mogelijkheden die het hen biedt, maar het kan nog een stuk beter.

Voor de meesten onder ons is het vanzelfsprekend om te kunnen swipen, tikken, knijpen of spreiden, maar voor mensen met een fysieke beperking zorgen touchscreens vaak voor problemen.

Dat geldt ook voor het design van de toestellen: de drukknoppen vereisen vaak te veel kracht en de telefoon is te zwaar om te tillen. Nochtans is het toestel een levenslijn die mensen met een beperking toelaat om zelfstandig activiteiten kunnen doen, en tegelijk de mogelijkheid biedt om hulp in te roepen indien er iets misgaat.

‘De grote merken beschikken over de mogelijkheid om hun programma’s toegankelijk en compatibel te maken’, zegt De Backer. ‘Het probleem is dat er meer dan zes miljoen apps zijn en dat die door miljoenen verschillende ontwikkelaars gemaakt worden, soms maar door één persoon. ‘De markt evolueert zo snel dat kleine ondernemers de mankracht noch het geld hebben om te kunnen bijbenen.

Als een computer kan doen en opschrijven wat jij wil, dan heb je geen armen of benen meer nodig

‘De doelgroep is ook heel divers. Aan alle verschillende eisen voldoen is complex, wat het economisch minder interessant maakt en ervoor zorgt dat er weinig budgetten worden vrijgemaakt. Combineer dat met gebrek aan informatie bij de consumenten en zo creëer je een vicieuze cirkel.’

Universal Design

Volgens verschillende studies zal de digitale en technologische kloof tussen mensen met en zonder beperking enkel toenemen als er niet geïnvesteerd wordt in ondersteuning om de toegang tot onder meer smartphones te verbeteren. Daarom kondigde het World Wide Web Consortium in 2018 aan dat ze werken aan richtlijnen om het web en apps toegankelijk(er) te maken.

Tegelijk wordt er gezocht naar mogelijkheden om met 3D-printers hulpmiddelen op maat te printen zoals een handvat voor een smartphone. Er komen steeds meer alternatieven op de markt en de extra mogelijkheden lijken in ieder geval op te wegen tegen de barrières.

‘We evolueren naar het principe van Universal Design, waarbij je door het besturen van een smartphone zowat heel je omgeving kan controleren’, gaat De Backer verder. ‘Maar over het algemeen is er nog veel angst voor technologie, zeker in de zorgsector.

‘Daar komt dan ook nog het aanvaardingsprobleem bij: sommige mensen willen liever geen hulpmiddel omdat het symbool staat voor het aanvaarden van een beperking. Dat geldt zelfs gewoonweg voor het dragen van een eenvoudige bril.

‘De vraag is niet of de technologie bestaat, maar welke technologieën voor wie beschikbaar zijn. De meeste mensen hebben er geen idee van wat er allemaal mogelijk is, ook al leven we in een informatiemaatschappij.

‘Met Modem willen we daaraan bijdragen door te informeren, mensen uit de vakwereld op te leiden en mensen met een beperking individueel te adviseren. Technologie kan het leven zo veel gemakkelijker maken!’