Waarom de hongersnood in Jemen nog geen officiële hongersnood is

Om beter voorbereid te zijn op toekomstige hongersnoden en vooral om die te vermijden, ontwikkelde de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN een soort ‘Schaal van Richter’ voor voedselcrisissen: de ‘Geïntegreerde Fase Classificatie’ (IPC).

Er zijn vijf fases. De vijfde en laatste fase is “Hongersnood”.

Voor hulporganisaties en regeringen is die classificatie een leidraad. Als een regio wordt ‘opgeschaald’, is dat voor de Wereldvoedselorganisatie het sein om strategische voedselstocks te verplaatsen, fondsen te verschuiven en het aantal voedseldroppings op te voeren. Voor ministers kan het een reden zijn om meer geld uit te trekken voor een crisis.

Vooral het afkondigen van de vijfde fase, de ‘hongersnood’, heeft een groot effect. Toen dat op 21 juli 2011 gebeurde voor Somalië, veroorzaakte dat een golf van media-aandacht. Het was de eerste officiële hongersnood van de 21^e eeuw.

Ik was op dat moment één van de weinige journalisten in Dadaab, het vluchtelingenkamp in Kenia waar honderdduizenden Somaliërs naartoe vluchtten. Een paar dagen na de hongersnoodverklaring stroomden de grote internationale media toe. BBC World, CNN, Sky News, France 24, Al Jazeera,… Hulporganisaties konden de journalisten en cameraploegen amper nog te slapen leggen.

Mét de media-aandacht stroomde ook het grote geld binnen. Filmsterren en ministers van Ontwikkelingshulp liepen elkaar voor de voeten, maar brachten ook miljoenen euro’s en dollars mee. Het beschikbare noodhulpbudget verdubbelde op enkele dagen tijd.

Een paar jaar later bleek dat er op dat moment al 270.000 doden waren gevallen. Omgekomen van de honger. De hulp was te laat gekomen. De hongersnood was al goed en wel voorbij toen hij door de VN werd afgeroepen.

Een hongersnood moet zeldzaam en uitzonderlijk zijn en wordt pas afgekondigd als alle (strenge) voorwaarden vervuld zijn. Dat is een ingewikkelde technische kwestie: de cijfers over een aantal indicatoren moeten allemaal de rode lijn gepasseerd zijn.

Concreet moeten er dagelijks meer dan twee hongerdoden per 10.000 inwoners geteld worden. Dertig procent van die inwoners moet zwaar ondervoed zijn. Twintig procent van de bevolking moet het ‘extreem moeilijk’ hebben om aan voedsel te geraken…

Honderden analisten verzamelen gegevens over voedselprijzen op de plaatselijke markten, over opbrengsten van oogsten, over de bovenarm-omtrek van kinderen onder de vijf jaar (een indicator van ondervoeding), over honger gerelateerde doden in ziekenhuizen en gezondheidscentra. Ze doen honderden interviews, spitten de databanken van plaatselijke NGO’s en lokale overheden uit en analyseren weerpatronen.

Hun cijfers komen terecht in ingewikkelde rekentabellen en moeten gestaafd worden met harde bewijzen. Als de tabellen wijzen op een ‘hongersnood’, verhuizen ze naar het “Famine Review Committee” van de VN. 

Dat ‘hongersnoodcomité’ is samengesteld uit voedselveiligheidsexperts van verschillende VN-agentschappen, internationale NGO’s en regeringen.

Die leden zijn onderhevig aan een niet te onderschatten politieke druk. Geen enkele regering of strijdende partij wil een ‘hongersnood’ op zijn palmares. 

De Zuid-Soedanese regering bijvoorbeeld, had het daar in februari 2017 – toen in een kleine regio de hongersnood werd afgekondigd - bijzonder moeilijk mee. Uiteindelijk ging ze overstag toen ze besefte dat met die verklaring ook vers ontwikkelingsgeld zou binnenstromen.

In het geval van Jemen is het niet ondenkbaar dat grote landen als het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten graag zouden hebben dat een dergelijke verklaring nog wat uitgesteld wordt. Beide landen steunen de internationale coalitie onder leiding van Saudi-Arabië die de Jemenitische rebellen bombardeert en dus aan de basis ligt van de humanitaire ramp.

Ook België zou overigens onrechtstreeks verantwoordelijk zijn voor een eventuele hongersnood. Het Waalse FN Herstal levert wapens aan Saudi-Arabië.

Als het Famine Review Committee oordeelt dat er sprake is van een hongersnood, is het aan de regering van het land in kwestie om de hongersnood af te roepen. De kans is klein dat de regering van Jemen dat zal doen. Als zij het niet doet, moet de VN het doen. Dat gebeurde in 2011 in Somalië.

Op dit eigenste moment zijn de analisten in Jemen nogmaals de verschillende data op het terrein aan het verzamelen. Ze moeten dat doen midden de bombardementen en geweerschoten. Hongersnoden komen namelijk zelden voor in vredige gebieden. Die omstandigheden maken het bijzonder moeilijk om te bewijzen dat hun cijfers correct zijn. Als hun gegevens later ongeloofwaardig blijken te zijn, is dat nefast voor de volgende hongersnood.

Maar dat is niet meteen de eerste zorg voor de naar schatting 14 miljoen Jemenieten die niet weten waar hun volgende maaltijd vandaan zal komen.