Mogelijk nieuwe remedie tegen diabetes: slijmvlieslaag wegbranden in darmen
Artsen en wetenschappers testen een nieuwe remedie tegen diabetes: het wegbranden van een slijmvlieslaag in de twaalfvingerige darm. Het resultaat zijn vermoedelijk betere signalen naar de alvleesklier waardoor het lichaam weer gevoelig wordt voor het hormoon insuline. Sommige diabetespatiënten zouden daardoor geen insuline hoeven te spuiten.
Artsen en wetenschappers denken voorzichtig na over een bijzondere remedie tegen de ziekte diabetes: een ingreep in de darmen. Met behulp van een endoscoop (een dunne buis die via de mond en maag naar binnen wordt gebracht) branden ze in de twaalfvingerige darm de slijmvlieslaag weg. Daardoor gaan er vermoedelijk betere signalen naar de alvleesklier en wordt het lichaam mogelijk weer gevoelig voor het hormoon insuline, dat glucose uit het bloed de cellen in brengt.
Onder leiding van Annieke van Baar, arts-onderzoeker maag-darm-leverziekten in het Amsterdam UMC, is de afgelopen jaren een Europees onderzoek gedaan onder 67 patiënten, dat binnenkort wordt gepubliceerd. Het Amsterdamse ziekenhuis borduurt daarmee voort op de eerste resultaten van een internationaal onderzoek bij 39 patiënten, dat twee jaar geleden verscheen in het vakblad Diabetes Care. Al na een paar weken daalde bij hen de bloedsuikerspiegel, wat erop duidt dat de insuline beter zijn werk doet.
Niet door gewichtsverlies
De focus op de twaalfvingerige darm komt voort uit de bijvangst van een heel andere ingreep: een maagomleiding. Veel mensen met obesitas hebben diabetes type 2 (de meest voorkomende vorm); lichaamsvet zorgt er bij hen voor dat het hormoon insuline minder goed zijn werk kan doen, wat de opname van glucose uit het bloed verslechtert. Als obesitaspatiënten hun maag laten omleiden, zijn ze vaak razendsnel van hun diabetes af. Gevolg van het afvallen, zo was lange tijd het idee. Minder vet betekent immers dat het beter lukt om de glucosehuishouding in balans te houden. Totdat artsen ontdekten dat bij een derde van de patiënten de diabetes soms al twee dagen na de maagomleiding was verdwenen. Met gewichtsverlies kon dat niets te maken hebben. Maar waarmee dan wel?
Als obesitaspatiënten hun maag laten omleiden, zijn ze vaak razendsnel van hun diabetes af
De truc werkt alleen bij patiënten die kiezen voor een bypass, waarbij de dunne darm wordt omgeleid. Als de maag alleen wordt verkleind en het darmstelsel intact blijft, levert dat geen snel succes op. Die constatering, samen met onderzoek bij proefdieren, bracht uitsluitsel: het moet de twaalfvingerige darm zijn die een sleutelrol speelt, dat kleine stukje darm van 25 centimeter dat op de maag aansluit en waar de vertering van voedsel begint. Bij een maagomleiding wordt die twaalfvingerige darm in één klap werkloos: de voedselbrij maakt een omweg en komt vanuit de nieuwe minimaag een stuk verderop in de dunne darm terecht.
Artsen zijn er nu in geslaagd om de twaalfvingerige darm op een andere manier tijdelijk werkloos te maken: door daar de slijmvlieslaag weg te halen. Onderzocht wordt of diabetespatiënten door zo’n maagomleiding-light kunnen herstellen van hun ziekte.
Leefstijl
Hoogleraar diabetologie Eelco de Koning (LUMC en Hubrecht Instituut), niet betrokken bij het onderzoek, vindt de gedachte achter de nieuwe aanpak interessant. “We weten dat de binnenbekleding van de darm bij diabetespatiënten anders is, dus het lijkt een goed idee om uit te zoeken welke effecten er ontstaan als je die darm aanpakt.”
Toch vindt hij het nog te vroeg voor enthousiasme. Om te achterhalen of de behandeling effectief is, moeten de resultaten worden afgewacht van een vergelijkend onderzoek bij twee groepen waarbij een groep een placebobehandeling krijgt. Pas dan, zegt de hoogleraar, kan worden vastgesteld of de betere gezondheid van patiënten alleen met de ingreep te maken heeft en niet doordat ze tijdens de studie ook hun levensstijl hebben aangepast. Patiënten met diabetes type 2 kunnen een behandeling met insuline vaak ook uitstellen door meer te bewegen en minder calorieën te nuttigen, benadrukt hij. Ook de lange termijneffecten en bijwerkingen zijn nog onduidelijk. “Moeten patiënten straks bijvoorbeeld ieder half jaar zo’n ingreep ondergaan?”, vraagt hij zich af.
De eerste patiënten zijn nu een jaar verder, en hun bloedsuikerspiegel is gedaald
Arts-onderzoekers Annieke van Baar en Paul Smeele, verbonden aan het Amsterdam UMC, proberen nu te achterhalen wat de ingreep precies effectief maakt. Zodra er voedsel in de twaalfvingerige darm komt, sturen de cellen in de darmwand een signaal naar de alvleesklier, die vervolgens insuline gaat produceren. Er zijn aanwijzingen, zegt Smeele, dat de cellen in de darmwand door de westerse leefstijl, met een overmaat aan zoet en vet voedsel, zodanig veranderen dat die signaalfunctie verandert. Bij patiënten die hun maag laten omleiden, wordt dat stukje darm voortaan met rust gelaten zodat de cellen zich kunnen herstellen. Dat proces valt na te bootsen door de bovenste cellaag in de darm te verwijderen. Het weefsel herstelt zich vervolgens en er groeien gezonde cellen terug die hun taak weer goed kunnen vervullen en die de juiste signalen doorgeven.
Samen met Van Baar gaat Smeele nog een stap verder door uit te zoeken of zij met de darmbehandeling én levensstijladviezen diabetespatiënten van de insuline af kunnen helpen. Extra insuline doet het lichaam geen goed, zegt Smeele: het leidt tot de opslag van vet, wat de diabetes weer kan verergeren. Er zijn aanwijzingen dat het hormoon op termijn schadelijk is voor hart en bloedvaten. De eerste patiënten zijn nu een jaar verder, vertelt Smeele, en hun bloedsuikerspiegel is gedaald. “Niet spectaculair maar wel zo dat ze dat ze geen insuline hoeven te gaan spuiten.”