Een zachte “Hoera!” voor de Dag van de stilte

Eindelijk wintertijd. Wisselvalliger, interessanter weer.  Straks begint “Winteruur” weer op Canvas, televisie voor mistige avonden. Op het kerkhof maken de doden zich klaar om bezoek te ontvangen. De eerste pompoen is geslacht voor de soep. De Boekenbeurs verleidt om in iets van papier te duiken en pas uren later weer naar adem te happen. Na die veel te lange zomer van oeverloos terrasjesweer en ad nauseam barbecueën is de herfst een stemmig seizoen om de binnenkant weer eens te verkennen.

De stiltebeweging in Vlaanderen begon niet toevallig in een nacht waarin zomer- en winteruur van plaats wisselden. Er was een zacht pianoconcert van 2 tot exact 3 uur, waarna de klok een uur terug werd gedraaid. Was dat concert wel echt geweest? Voor alle aanwezigen was het intense tijd, en de klok had die niet geregistreerd. Het is intussen jaren geleden, maar ik vond het een ijkpunt. Als we de tijd (symbolisch) stilzetten, dan kan er wat gebeuren.

Stil heeft meerdere betekenissen: geen beweging en geen geluid. De Dag van de stilte, sinds enkele jaren een begrip in Vlaanderen en Nederland op de laatste zondag van oktober, gaat over beide definities, maar dan in positieve zin. Wat kan er verschijnen als beweging en/of geluid verdwijnen? Antwoord: rust, ruimte, reflectie en verbondenheid. 

De Wereldgezondheidsorganisatie legde recent nog eens de vinger op het trommelvlies: het voortdurende achtergrondgeluid van auto’s, treinen, vliegtuigen en zelfs windmolens kan chronische stress, hart- en vaatziekten, diabetes en psychische aandoeningen veroorzaken.

Dit voorjaar hing er een “curieuzeneus” aan onze voorgevel; ik wacht op de dag dat er een “curieuzenoor” volgt. Niet om van de stad een “dode kamer” van 0 decibel te maken, maar een plek met een interessant geluidsreliëf, waar drukte- maar ook luwteliefhebbers gedijen. 

Om een universeel thema uit de gemeenteraadsverkiezingen aan te halen: een autoluwe stad is niet enkel gezonder voor onze longen maar ook voor onze oren. Een geruststelling: er zijn intussen negen stiltegebieden in Vlaanderen. Allen daarheen (maar niet allemaal samen)!

Zelfs al passen de decibels binnen de normen, dan nog kunnen akoestische prikkels geweldig storen. Iedereen die in een landschapskantoor werkt - iedereen dus, stilaan - weet waarover ik het heb. De telefoon- en andere gesprekken die niet voor jou bestemd zijn, de vergadering naast je, het heen- en weergeloop, de constante afleiding. De kantoorhelm die koptelefoon heet. 

De werkomgeving en -organisatie dragen niet bepaald bij tot psychisch welbevinden. Toegegeven, zélf zijn we ook niet slim bezig, met 17 openstaande programma’s of applicaties op schermen allerhande. Ping, zei de mailbox net, terwijl ik deze tekst tik. Ik beken: ik heb gekeken.  Alsof ik dertig keer per dag naar buiten zou lopen om te kijken of de postbode al geweest is.

Mentale prikkels en afleiding zijn lawaai in je hoofd. En de cijfers zijn hallucinant: tot 50 keer per dag je smartphone checken kan niet gezond zijn. 

In het Museum Dr. Guislain in Gent is nu de tentoonstelling “Prikkels” te zien, een onderzoek in dat hoogst urgente spanningsveld “hoe we onze dorst naar prikkels koortsachtig trachten te lessen, of net krampachtig proberen buiten te sluiten”. 

De drastische remedie tegen fysiek en mentaal kabaal is de knop omdraaien. In het bos, in een klooster, op een yogamat. Stilte opzoeken om weer in balans te komen. 

In een interview over rituelen (De Standaard, 20 oktober 2018) wimpelden Herman De Dijn en Neil Mc Gregor mediteren weg als een “private, individuele praktijk, die je niet met de gemeenschap verbindt”, “niet enkel individualistisch, maar ook nog eens instrumenteel”, om de stress de baas te kunnen. Dat is maar het halve verhaal, vind ik. 

Terug naar september 2016. Brussel is nog aan het bekomen van de aanslagen. Op het Muntplein zit ik met vele anderen stil, op de grond of op een krukje. Voor kortere of langere tijd houden we ogen en mond gesloten. Ik hoor de stad wakker worden, het gedruis van machines, klaterende fonteintjes, verre stemmen. Soms word ik gewaar dat iemand opstaat, of dat een andere mens zich installeert. 

De sit-in “Silence for Peace” is een ongebruikelijke manifestatie, zonder woorden en uitermate kwetsbaar - je ogen dicht doen in de grootstad, ben je gek, straks is iemand er met je tas vandoor! Ik heb het ervaren als een verbindend, vredevol, artistiek statement en als iets wat ik sindsdien meedraag als een mogelijkheid: kijk eens wat er ook kan gebeuren in het openbaar, in de hectiek van de stad.  

Sindsdien zijn er nog sit-ins geweest. Vandaag, op 27 oktober, zit Silence for Peace onder de stadshal in Gent. Joost Callens, bedrijfsleider van  Durabrik, deed al vaker mee. Voor hem "hoeft er niet iets ergs te gebeuren om samen stil te staan”. Ook ondernemer Wouter Torfs is het initiatief genegen.

Tijd en ruimte delen met anderen, in stilte, met een positieve intentie. Op zo’n moment ervaar je dat stilte “collectief immaterieel erfgoed is”. Dat idee staat centraal dit weekend. Vandaag in Gent en morgen, op de Dag van de stilte in Heule bij Kortrijk, met allerlei stille activiteiten. In zowat alle Vlaamse stiltegebieden en ook in Brussel zijn er dit weekend stiltewandelingen. Een idee voor al die worstelende lokale politici?

Paul Demets schreef ter gelegenheid van de Dag van de Stilte 2018 een gedicht.

Bladstilte

Hand van mij, laat mij niet los.
Blad dat afhangt van zijn tak
en meebuigt met de wind. Nerven

vol pigment. De tijd morst op het oppervlak.
Veeg de nog natte haren uit het gezicht
van het licht en bedek mij met schaamte.

Je bent zo vaak beschreven. Schaduw
mijn voorhoofd als ik in de zon kijk
en mijn donkerte zich langzaam oplost

als je naar haar reikt. Vorm die afhangt
van een vorm. Niets zijn, hand van mij,
dan bladstilte in een bos. De ingehouden

schreeuw van de boom voor hij ontworteld
wordt. Nauwelijks geluid van het wuiven.
Hand van mij, laat mij niet los.

Paul Demets

Plattelandsgedicht XXXII
voor Waerbeke vzw in Waarbeke 
voor de Dag van de stilte
en vooral voor de stilte zelf.