Acht Bekende Vlamingen praten met een lach en een snik over de dood: "Ben je oud? Accepteer het"

Gewezen Radio 1-presentator Jan Hautekiet is 63, maar niet bezig met het definitieve einde. "Ik besef de eindigheid maar al te goed. Ik kijk er niet naar uit en hoop dat het met minimaal lijden gepaard gaat. Ik ben me de afgelopen maanden wel meer bezig gaan houden met fietsen, en daar voel ik het effect van. Ik voel me fysiek goed. Dat kan een fijne manier zijn om die laatste 10 tot 30 jaar van mijn leven door te komen. Uiteraard ga ik de natuurlijke evolutie niet tegenhouden. Ik lig er niet wakker van."

Hautekiet is er nog niet uit of hij een kerkelijke plechtigheid wil. "Als ik de vieringen in crematoria vergelijk met kerkelijke vieringen met muziek en teksten... Dat is een beleving, dan kom ik met kippenvel buiten. Bij een burgerlijke uitvaart wil dat wel al eens anders zijn. Kerken zijn fantastische bouwwerken, dat maakt indruk op mij en verhevigt de emotie. Tegelijk weet ik dat er een kentering aan het komen is: crematoria zijn steeds alerter daarvoor. Ach, de mensen na mij zullen wel weten wat ze met mij moeten doen."

Voor schrijver Ish Ait Hamou is de dood een wezenlijk onderdeel van het leven. Dat kantelpunt speelt een belangrijke rol in zijn cultuur en hij denkt er zelf veel over na. "In de Marokkaanse cultuur neem je samen afscheid. Het is heel pijnlijk en tegelijkertijd is het poëtisch. Als een man of vrouw op een sterfbed ligt, dan komen de buren langs.  Ze geven een zoen op het hoofd en fluisteren de laatste woorden in het oor. Ze vragen aan de stervende om vergiffenis. Het is hun laatste kans om dat te doen, anders zitten ze ermee", vertelt Ait Hamou nuchter.  

Wim Distelmans (66), oncoloog en voorvechter voor palliatieve verzorging en het recht op euthansie, krijgt dag in dag uit te maken met de eindigheid van het leven. Het was pas op zijn 35e dat Distelmans besloot zich te specialiseren. "Ik heb mensen leren kennen bij Janssen Pharmaceutica en die zochten een arts die wenste kankeronderzoek te doen. Ik heb dat gedaan met het idee van wereldverbeteraar", legt Distelmans uit. Later -in 1980- trok hij naar het ziekenhuis van de VUB voor een verdere specialisatie in oncologie.

"Op dat moment was de helft van de kankerpatiënten ongeneeselijk ziek en werd daar niets voor gedaan.  Ik herinner me dat mijn leermeesters van toen vaak aan sommige deuren van patiënten zomaar voorbijgingen. "Hier  moeten we niet binnen, want die is toch terminaal", luidde het. Dit kan niét, dacht ik. We zijn toen begonnen met palliatieve verzorging op de kaart te zetten", aldus Distelmans.

"We wisten zelf niet dat we met iets nieuws waren begonnen. Palliatieve verzorging was toen a-b-s-o-l-u-u-t niet populair bij artsen. Het was eigenlijk toegeven dat je gefaald had, dat je als arts geen therapeutische mogelijkheden meer hebt. Wij zegden: "Mensen gaan sowieso dood. Mensen hebben op een bepaald moment een eindig leven. Dat afronden moet je wel op een waardige manier kunnen doen. We hebben véél collega's moeten overtuigen. Pas na tientallen jaren is dat besef gegroeid."

Schrijver en Antwerpenaar Tom Lanoye vierde dit jaar zijn 60e verjaardag. Statistisch gezien kan je je verblijf op aarde dan nog voor een mooie periode verlengen, maar het grootste deel van je tijd heb je toch al opgebruikt. "Het wordt concreter. De illusie van de onsterfelijkheid kan je iets makkelijker in stand houden als je jong bent", vindt hij.

Lanoye heeft zijn uitvaart al helemaal uitgedokterd. "Ik wil niet verstrooid worden, dat vind ik zo slordig. Ik wil een graf. Lekker theatraal. En als het enigszins mogelijk is -en ik moet de toestemming krijgen- dat mijn graf een jukebox of flipperkast is. Je kan er mee lachen, maar je begint wel te denken aan een testament, zeker omdat ik met mijn partner samen reis. Vroeger vlogen we apart. Na de dood van (collega-auteur, red.) Hugo Claus ben ik papieren voor euthanasie beginnen invullen. Die papieren moet je om de drie jaar dan weer bevestigen, terwijl je dat voor orgaandonatie niet hoeft te doen."

De dood van zijn moeder trof Lanoye zeer. Zij kon na een beroerte plots niet meer spreken en takelde af. Zij had ervóór nog de wens uitgesproken om waardig te sterven, maar dat stond niet tijdig op papier. "Ik ben nog altijd kwaad om die laatste drie maanden. Dat moet je je familie en jezelf vergeven, maar dat valt me zwaar. Die drie maanden van onwaardige aftakeling had ik haar (en ons) liever bespaard", ziet Lanoye het. Hij spreekt over gêne. De gêne om diegene die je graag ziet de dood te schenken. 

"Onze cultuur is verslaafd aan jeugd", bedenkt hij zich. "Alles van ziekte en aftakeling, ouderdom en al zeker de dood wordt als een nederlaag gezien. Dat is een van de grootste knopen voor de mensen die in die cultuur leven. Vroeger gingen mensen van 14-15 jaar zich kleden als volwassenen. Nu zie op het strand 80-jarigen die zich uitdossen met leggings en sportschoenen, die gaan hiphoppen, enz. Dat is zó intriest. Als je oud bent, wees oud met stijl ! Accepteer het."        

De vader van "Villa Politica"-journaliste Linda De Win werd 88 jaar. Haar moeder stierf vrij jong, ze was 69. Zelf vindt De Win ook dat haar tijd korter en korter wordt. "Ik ben 61, dan denk ik dat ik nog 10 tot 15 "goede" jaren heb, áls ik geluk heb. Daarna gaat het bergaf. Ik wil zeker geen 105 worden. Oud worden, is aftakelen. We hebben allemaal wel onze kwaaltjes. Belangrijk voor mij is: zolang mogelijk zelfstandig kunnen wonen."

De Win vertelt vurig en erg emotioneel over haar ouders als ze aan hen terugdenkt. "Mijn vader had een behoorlijke leeftijd. Hij is gevallen en in een coma beland. Hij is stilletjes weggegleden. Mijn moeder had kanker. Ze wilde ook niet toegeven dat ze de ziekte had. Heel vervelend en moeilijk, want je kon er niet met haar over praten. De familie mocht het niet weten. Ze gaf de indruk "ik kom nog wel terug", terwijl ze aan het... verschrompelen was. Dat was eind jaren 80, begin jaren 90. Toen was er niemand van het verplegend personeel dat een aanzet gaf om het bespreekbaar te maken. Ik ging dat, eerlijk toegegeven, ook uit de weg die harde confrontatie. Je probeert het je moeder zo makkelijk mogelijk te maken."

De Win noemt haar moeder steevast haar grootste supporter. Het was de beginperiode van De Win bij de radio. "Door het feit dat ze aan het bed gekluisterd was, hoorde ze alles. Het is spijtig dat ze mijn evolutie nooit heeft kunnen meemaken. Ze heeft nooit geweten waar ik uiteindelijk ben terechtgekomen."  

"Kom van dat dak af"-zanger Peter Koelewijn (77) is bang voor de dood. "Ik ben heel lang een hypochonder geweest, op het panische af. Nu word ik ouder en word ik steeds meer met de dood geconfronteerd door de mensen om me heen die wegvallen. Er treedt berusting op. Ik begin steeds meer euthanasie te begrijpen. Als je ouder wordt, vraag je je meer af hoe je zelf zou handelen."  

Koelewijn verloor enkele jaren geleden zijn vrouw Mieke. "Een ongelofelijke klap. Ik kwam van een jubileumviering van een vriend. Ik kwam thuis rond 23 uur en Mieke lag in de keuken op de grond met de hond erbij. Ze had een hersenbloeding gekregen. (...) Dokters komen dan naar de nabestaanden om orgaandonatie toe te staan. Je kan niet zeggen "daar staat mijn hoofd niet naar", want dan is het té laat. Die beslissing als er iemand nog leeft... Je moet direct ingrijpen." Uiteindelijk stemde de directe familie in.

Dochter Kim wilde achteraf ook weten wat er met haar moeders organen was gebeurd. "We kregen een brief van een anonieme afzender om te zeggen dat Mieke hem had gered. Dat gaf een ongelofelijk goed gevoel. Iedereen moét donor zijn, want het kan ook jou morgen overkomen."

Nergens is de dood zo nabij als in oorlogsgebied. Dirk Draulans ruilde de comfortabele redactie van Knack waar hij wetenschappelijke artikels schreef voor minder veilige gebieden in, onder meer Somalië, Soedan en Rwanda. Toch stopte de liefde voor oorlogsjournalistiek.

"Je stapt erin en je komt zes weken nadien eruit met fantastische verhalen. Het geeft grote voldoening, maar op een gegeven moment moet je reflecteren. Je hebt op den duur zoveel incidenten meegemaakt die fout hadden kunnen aflopen. Ik heb zo eens in ex-Joegoslavië een schot in mijn rug gekregen, maar dan op een kogelvrij vest. Had ik die vest niet aan dan was ik morsdood geweest. En de vrienden die je kwijtspeelt... Een Franse fotograaf met wie we intens hadden samengewerkt in Sarajevo had vier kogels opgevangen. Hij belde ineens vanuit het ziekenhuis naar mij. Hij heeft het wel overleefd, maar hield er een gedeeltelijke verlamming aan over. Je begint te vermoeden "shit, mijn engelbewaarder begint het te laten afweten". Je krijgt schrik. Dan moet je het verstand hebben eruit te stappen."

Voor Draulans (62) staat het vast: hij keert nooit meer terug naar de oorlogsjournalistiek. "Ik kan er niet meer tegen. Je moet er een bepaalde losbollerigheid voor hebben. Ik ben te oud geworden", zegt hij met een knipoog. (lees ook verder onder de audio en foto)

Als actrice en zangeres Jacky Lafon op haar hobbelige levensparcours (met onder meer seksueel misbruik en baarmoederhalskanker) terugblikt, blikt ze ondanks alles positief terug. Haar kracht is dat ze enorm goed kan relativeren, maar de dood, dát kan ze niet relativeren. "Dat is het ergste wat er is in het leven", stelt ze. Ze troost zich met de gedachte dat er na de dood leven is. "Daarvan ben ik 100 procent overtuigd. Oké ons lichaam is weg, maar onze ziel blijft."

Lafon wil graag 100 worden. Maar ze is toch op haar 71e al voorbereid: "Als ze me nu komen halen, mogen ze weten dat ik een mooi en vooral zinvol leven heb gehad. Mijn euthanasie is geregeld en mijn doodsprentje ligt klaar. Daar zal op prijken: "Bedankt voor wat ik mocht geven, bedankt voor wat ik heb gekregen. Bedankt voor mijn mooi en zinvol leven. Tot later. Veel liefs, Jacky." En zo zal het zijn."