“In de favela beteken je pas iets als je gewelddadig bent”

Alan da Silva weet niet hoe de presidentskandidaten heten, hij weet alleen dat een van hen van plan is nog meer militairen en politie de favela’s in te sturen. “Een slecht plan”, zegt de voormalige drugsdealer terwijl hij een blikje cola opentrekt. “Dan verlies ik nog meer vrienden.” Hij maakt zich geen illusies over de toekomst. “Deze oorlog houdt nooit op.”

Da Silva (26) zit op een bankje in Morro da Providência (Heuvel van de Lotsbestemming), een favela in het centrum van Rio de Janeiro. De krotten op de top van de heuvel bieden prachtige vergezichten over de baai van Guanabara, maar het leven is er uitzichtloos. Kinderen spelen tussen kakkerlakken en opgehoopt afval. Van hout en tape maken ze pistolen en walkietalkies, die ze achter in hun bermuda’s steken. Zo imiteren ze de bendeleden die op motors de heuvel op en af rijden.

De drugsbende Comando Vermelho (CV) zwaait hier de scepter en vecht een bittere strijd met de politie uit. “Ik was tien jaar oud toen ik toetrad”, vertelt Da Silva. Zijn vader, broer en neef waren ook CV-leden, maar zijn inmiddels doodgeschoten door de politie. Net als veel van zijn vrienden. “Hoeveel?” Hij haalt nonchalant de schouders op. “Honderd misschien? Ik heb ze nooit geteld.”

Het is zaterdagmiddag, een dag voor Brazilië naar de stembus gaat voor de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Alle peilingen wezen op winst voor de extreemrechtse Jair Bolsonaro, de eerste uitslagen op zondagavond bevestigden die voorspellingen. Bolsonaro belooft keihard op te treden tegen de criminaliteit. “Je kunt geweld alleen met geweld bestrijden”, aldus de oud-legerkapitein. “Een goede bandiet is een dode bandiet”, luidt zijn motto.

Vrijbrief

Bolsonaro wil de politie een vrijbrief geven om verdachten neer te schieten en zo de drugsbendes ‘uit te roeien’. De Braziliaanse politie doodt nu al gemiddeld veertien burgers per dag, driekwart van de slachtoffers zijn jonge zwarte mannen uit de favela’s. Vaak gaat het om bendeleden die de politie onder vuur nemen, maar de politie schiet ook regelmatig ongewapende burgers in de rug. Alleen al in Rio vielen vorig jaar meer dan honderd doden door verdwaalde kogels tijdens vuurgevechten.

In februari dit jaar gaf president Michel Temer het leger het bevel over het ministerie van Veiligheid van Rio. Het aantal roofovervallen in rijkere buurten is iets afgenomen, maar voor de favelabewoners werd het alleen maar slechter. De militaire politie doodde de helft meer burgers dan het jaar daarvoor. Agenten vallen huizen binnen, mishandelen inwoners en verkrachten meisjes.

Morro da Providência was in 1897 de eerste favela van Rio, inmiddels zijn er bijna achthonderd. De meeste inwoners doen onderbetaald werk op ‘het asfalt’, zoals ze de wereld buiten de favela noemen. Ze zijn schoonmaker, winkelbediende, vuilnisophaler. Elen Ferreira wijst op de haven beneden. “Daar zijn onze voorouders aan land gebracht en als slaven verkocht”, zegt ze. “Er is weinig veranderd.”

Ferreira is een 29-jarige basisschoolleraar, moeder van drie dochters en burgerrechtenactivist. Ze is opgegroeid in Morro da Providência en eet zaterdag haar lunch op een terras halverwege de heuvel. “Denk je dat die jongens graag crimineel willen zijn?”, zegt ze. “Natuurlijk willen ze ook liever een vast contract met vakantiedagen en een pensioen. Maar hoe kunnen ze dat bereiken als ze geen toegang hebben tot fatsoenlijk onderwijs?”

Ferreira is bezorgd over een toekomst met Bolsonaro. “We komen verder in het nauw”, zegt ze. “Niet alleen vanwege het politiegeweld, ook omdat subsidies en sociale programma’s zullen ophouden.” Ferreira, woedend: “Ze sturen het leger de heuvels op, maar we hebben nog steeds geen riolering of crèches.”

Toch heeft Bolsonaro ook in de favela’s een trouwe aanhang. Deels komt dat doordat de oerconservatieve Pinkstergemeenten er veel invloed hebben. Veel van die kerken hebben hun leden opgeroepen op Bolsonaro te stemmen. Maar dat is niet de enige reden. “Ik stem op Bolsonaro omdat hij de corruptie gaat uitbannen”, zegt Evaldo Porfirio.

De 47-jarige Porfirio heeft een kapperszaakje annex bar in Morro da Providência. Terwijl hij zijn klanten knipt, houdt hij een klaagzang over de overheid. “Ik mag niet te hard rijden, en tijdens carnaval krijg ik een boete als ik op straat plas”, zegt hij. “Maar het geld van al die boetes steken ze in eigen zak.” Porfirio wijst op het stinkende water dat over de straatstenen naar beneden stroomt. “Wij blijven hier in de ellende zitten.”

Mislukt

Zijn 74-jarige moeder staat achter de bar en luistert mee. Ze maakt zich zorgen over de plannen van Bolsonaro. “Er zijn al zo veel moeders met doodgeschoten kinderen”, zegt ze zacht. Daar is haar zoon het ook wel mee eens. “De wortel van het geweldsprobleem ligt niet hier”, zegt hij. “Ze moeten de drugs en de wapens bij de grens tegenhouden.”

Voormalig drugsdealer Alan da Silva stemt niet. “Ik heb andere dingen te doen”, mompelt hij. Na een tijdje in de bak te hebben gezeten, is hij nu op zoek naar legaal werk. Vooralsnog zonder succes. “Ik ben mislukt als bendelid”, zegt hij met spijt in zijn stem. “Ik heb niemand vermoord, en hier krijg je alleen respect als je gewelddadig bent.”

Da Silva moet lachen om de belofte van Bolsonaro om de drugsbendes uit te roeien. “En wat komt er dan voor in de plaats?” Hij wrijft over de tatoeages op zijn onderarmen, en laat zijn vingerkootjes knakken. “Als de regering de favela belegert, gaan de bendes terreur zaaien op het asfalt. Er zullen altijd genoeg jongens zijn die willen meedoen.” 

Hij neemt een laatste slok cola. “Als ik een zoon krijg, zal hij ook drugsdealer worden. En dan hoop ik dat hij het beter doet dan ik.”