Brazilië maakt ruk naar rechts met keuze voor omstreden Bolsonaro als president

Bolsonaro ligt daarmee ruim voor op zijn linkse uitdager, Fernando Haddad van de Arbeiderspartij (PT). De oud-burgemeester van São Paulo kreeg 45 procent van de stemmen. In totaal mochten ongeveer 147 miljoen Brazilianen een stem uitbrengen.

Haddad liet na zijn nederlaag weten het als zijn verplichting te zien richting zijn kiezers om de “nationale belangen” te verdedigen tegenover de nieuwe regering. Zijn partij had eigenlijk de populaire oud-president Lula da Silva als presidentskandidaat gewild, maar daar staken rechters een stokje voor. Lula zit vanwege een corruptieveroordeling in de gevangenis.

Met ingang van het nieuwe jaar neemt voormalig legerkapitein Bolsonaro het stokje over van de impopulaire president Michel Temer. 

‘Brazilië!’, schrijft de 63-jarige Bolsonaro op Twitter, gevolgd door een emoticon van de Braziliaanse vlag en een duimpje. “Vanaf nu wordt niet meer geflirt met socialisme, communisme, populisme en links-extremisme. Nu zullen we leiden met God’', zei hij in een boodschap op zijn Facebookaccount. “We wisten waar Brazilië naar op weg was en nu weten we waar we naartoe willen.’’

Desondanks stelt de ultrarechtse ex-militair zich ook verzoenend op. Hij sprak van een “Brazilië van verschillende meningen, kleuren en oriënteringen. Onze regering zal de grondwet trouw zijn en democratisch”, zei hij na zijn verkiezingsoverwinning. 

Met de keuze voor Bolsonaro maakt Brazilië een serieuze ruk naar rechts. Zijn aanhangers zien hem als een buitenstaander die met de bezem door een corrupt systeem kan gaan. Bolsonaro heeft lak aan politieke correctheid en laat zich denigrerend uit over onder andere vrouwen, homo’s en zwarte Brazilianen. Ook verheerlijkt hij de voormalige dictatuur van Brazilië en wil hij dat criminaliteit snoeihard wordt aangepakt.

Tegenstanders van Bolsonaro zien hem als een racist en een gevaar voor de democratie. Aanhangers beschouwen hem als het enige alternatief voor falende gevestigde partijen. Ook hebben veel kiezers genoeg van het aanhoudende criminele geweld, dat jaarlijks het leven kost aan tienduizenden mensen.

De 63-jarige oud-militair Bolsonaro, die sinds begin dit jaar aan de leiding staat van de Sociaal-Liberale Partij, zetelt al zeven termijnen in het Braziliaanse parlement en belooft de criminaliteit en corruptie in het land aan te pakken. Hij distantieert zich van de politieke elite en zegt dat hij opkomt voor de kiezers die genoeg hebben van de politieke corruptie, de misdaad en het geweld. Bolsonaro wordt ook wel omschreven als de ‘Trump van de tropen’.

Trump zelf heeft Bolsonaro al gebeld om hem te feliciteren met zijn overwinning bij de presidentsverkiezingen in Brazilië. Dat zegt het Witte Huis. “President Trump belde deze avond de verkozen president van Brazilië, Bolsonaro, om hem te feliciteren, alsook het Braziliaanse volk, met de verkiezingen van vandaag”, zei Sarah Sanders, woordvoerster van de VS-regering. 

Voor hij zich kandidaat stelde voor het presidentschap was Bolsonaro vooral gekend als voorstander van de voormalige militaire dictatuur (1964 - 1985) en de folterpraktijken die het regime hanteerde. Hij werd ook al aangeklaagd voor seksisme, racisme en homofobie. Het Braziliaanse hooggerechtshof verwierp de racismeklacht, maar moet zich nog uitspreken over een zaak waarin hij een parlementslid “niet mooi genoeg om verkracht te worden” had genoemd.

Een week geleden beloofde Bolsonaro nog dat hij alle “rode linksen” uit Brazilië zou verdrijven of hen in de gevangenis gooien. De voorbije twee dagen nam Bolsonaro een meer gematigde toon aan. Hij leek onder andere terug te komen op zijn plan om het voorbeeld van de Amerikaanse president Donald Trump te volgen en Brazilië terug te trekken uit het Klimaatakkoord van Parijs.

Voorafgaande aan de verkiezingen gingen duizenden mensen tegen de extreem-rechtse Bolsonaro de straat op. Op sociale media spraken honderdduizenden vrouwen onder de hashtags #elenão en #elenunca (#niethij en #hijnooit) hun afkeuring uit over de man die nu toch president zal worden.

Haddad heeft alvast gevraagd dat “zijn 45 miljoen kiezers gerespecteerd worden”. “Burgerrechten, politieke rechten, arbeidsrechten en sociale rechten staan nu op het spel”, zei hij. “We hebben de verantwoordelijkheid om een oppositie te voeren die de belangen van de natie boven alles plaatst.”

Haddad feliciteerde Bolsonaro niet met zijn overwinning toen hij zijn militanten toesprak in Sao Paulo. De verkiezingscampagne was zeer hard en gespannen. Het extreemrechtse parlementslid liet tijdens de campagne weinig heel van de dertien jaar die de PT aan de macht was (2003-2016).

Haddad had vrijdag gezegd dat hij “tot het einde zou vechten tegen het fascisme” in Brazilië. Gisterenochtend, toen hij ging stemmen, zei hij dat “de democratie en individuele vrijheden in gevaar waren”.

Meteen na de bekendmaking van Bolsonaro’s verkiezingsoverwinning deed Human Rights Watch een dringende oproep om de mensenrechten in Brazilië te beschermen. “De rechterlijke macht in Brazilië en andere belangrijke instellingen moeten zich verzetten tegen elke poging om de mensenrechten, de rechtsstaat en de democratie onder de regering van Jair Bolsonaro te ondermijnen”, stelt Human Rights Watch (HRW) in een communiqué.

HRW wijst erop dat Bolsonaro meermaals de militaire dictatuur (1964-1985) in zijn land heeft verdedigd. De dictatuur heeft een fout heeft gemaakt door mensen te martelen wanneer ze hen had moeten doden, zei de voormalige legerkapitein onder meer. Als parlementslid legde hij meermaals openlijk racistische, seksistische en homofobe verklaringen af.

“Brazilië heeft onafhankelijke rechters, toegewijde openbare aanklagers en verdedigers, moedige journalisten en een bruisend maatschappelijk middenveld”, zegt José Miguel Vivanco, directeur van Human Rights Watch in Amerika. “We zullen hen steunen bij hun verzet tegen elke poging om de democratische rechten en instellingen die Brazilië de afgelopen drie decennia met veel moeite heeft opgebouwd uit te hollen.”