Erdogan opent een nieuwe luchthaven. Ook al kostte die mogelijk aan honderden mensen het leven

Iedere ochtend verschijnen tienduizenden mannen op de vlaktes ten noordwesten van Istanbul. De zon is nog niet op. In het duister dringen de gedaanten tegen elkaar aan. De meesten zijn Turks of Koerdisch. Anderen komen uit Ghana, Nepal of de Filippijnen. Iedereen heeft haast. “Ik zie het nog altijd voor me”, vertelt bouwvakker Onur. “Meer dan dertigduizend arbeiders moeten aan het werk, maar er zijn niet genoeg busjes om hen te vervoeren. Mensen vertrappen elkaar om een plekje te vinden. Want als je te laat komt, kan een deel van je salaris worden ingetrokken.”

Onur bouwde mee aan het Istanbul Grand Airport (IGA), het derde vliegveld van de stad. Hij durft niet met zijn echte naam in de krant, want collega’s die zich uitspraken tegen de werkomstandigheden zijn onlangs opgepakt. De gespierde bouwvakker hield het slechts vijf maanden vol op het vliegveld. Vorig jaar besloot hij te vertrekken. “Ik heb gezworen dat ik nooit meer naar die plek terugkeer.”

De nieuwe luchthaven van Istanbul wordt een van de grootste ter wereld. Het terrein beslaat meer dan tienduizend voetbalvelden. Driehonderd bestemmingen zullen worden aangeboden. Op den duur moet het vliegveld jaarlijks tweehonderd miljoen passagiers aankunnen. Daarmee wil Turkije het wereldwijde centrum van de luchtvaart worden. Regionale concurrenten in de Arabische golf houden hun hart vast.

De bouw begon in 2015 en had vandaag af moeten zijn. Dat is net niet gelukt. Naar verwachting duurt het nog tot eind dit jaar voordat het vliegveld daadwerkelijk in gebruik wordt genomen. Maar de geplande openingsceremonie moest per se vandaag doorgaan. Het is immers de 95ste geboortedag van de Turkse Republiek en president Erdogan grijpt die historische dag aan om zijn eigen stempel op de geschiedenis te drukken.

Eindeloze bouwprojecten

Prestigeprojecten als het nieuwe vliegveld tekenen het nieuwe Turkije. Hoewel de economie hapert, probeert de Turkse regering de groeicijfers op te stuwen met eindeloze bouwprojecten. Bedrijven rondom Erdogan verdienen er miljarden aan. Maar arbeiders zoals Onur gaan er letterlijk aan onderdoor. Tijdens de bouw van het vliegveld kwamen zeker tientallen mensen om het leven.

Onur werkte op meer dan veertig bouwterreinen door heel het land. Zijn vrouw en kinderen ziet hij zelden. Bouwvakkers in Turkije zijn altijd op reis. Hun bed staat meestal op de slaapzalen van de bouwterreinen. Contracten duren vaak maar een paar maanden. Veel werken voor het minimumloon van 250 euro per maand. “Het werk is overal zwaar”, zegt Onur. “Maar op het vliegveld was het anders. Een mensenleven was er niets waard.”

De bouwvakker dreunt een lange lijst misstanden op. Geen salaris, nachtdiensten van vijftien uur, ongedierte op de slaapzalen. Maar bovenal: een constante vrees voor de dood. “Veel collega’s hebben mensen van steigers af zien vallen terwijl ze er zelf naast stonden. Dat heeft psychische gevolgen.”

Volgens Onur was de veiligheid op het bouwterrein ‘nul komma nul’. “Onder steigers waren geen vangnetten. We stonden er tot laat op zonder voldoende verlichting. Anderen moesten doorwerken als er harde wind of regen was. Het veiligheidspersoneel is verplicht het werk stop te zetten onder zulke omstandigheden. Maar dat deden ze niet.” Het vliegveld moest per se op tijd af zijn.

Die haast kostte levens. Volgens Onur vielen de meeste doden doordat loodzware vrachtwagens op volle snelheid over het bouwterrein reden. “De chauffeurs waren verplicht om twintig transporten per dag uit te voeren. Deden ze dat niet, dan werd een deel van hun salaris ingehouden. IGA wist van die regel. Natuurlijk komen daar ongelukken van.”

De bouwvakker blijft even stil. “Het is onvoorstelbaar wat er gebeurd is”, zegt hij dan. “Op een dag kwam er een vrouw naar het bouwterrein. Ze had al dagen niets van haar man gehoord. Hij bleek bedolven onder het puin dat door die vrachtwagens vervoerd werd. Het bedrijf was niet eens op de hoogte. Niemand in de media die erover schreef.”

Dit specifieke verhaal is bevestigd door meerdere vakbonden. Maar hoeveel doden er precies vielen tijdens de bouw is moeilijk te verifiëren. Als een van de weinige overgebleven oppositiekranten meldde Cumhuriyet begin dit jaar dat de bouw van het vliegveld aan vierhonderd mensen het leven kostte. Meteen werd de krant aangeklaagd wegens smaad. Toch zijn die aantallen niet geheel ondenkbaar. Bij aankomst op het bouwterrein hoorde Onur van zijn collega’s dat maar liefst zeshonderd mensen waren gestorven. Drie verschillende vakbonden houden het net als Cumhuriyet op vierhonderd. In een schriftelijke reactie aan Trouw stelt IGA dat dit ‘absolute leugens zijn’. Het bedrijf verwijst naar het Turkse ministerie van arbeid. Dat houdt het erop dat er 27 mensen om het leven zijn gekomen.

Privatisering

Volgens Ismail Sahin Karaduman zijn deze doden het directe gevolg van ongeremde privatisering en deregulering in de bouwsector. Hij is verbonden aan Insaat-Is, een van de drie vakbonden die aanwezig zijn op het vliegveld. Meerdere malen bezocht hij het terrein. Karaduman legt uit hoe de privatiseringspolitiek van regeringspartij AKP er in de praktijk uitziet. “De regering verkocht het contract voor het vliegveld aan IGA, dat bestaat uit vijf bedrijven. Op hun beurt verkopen zij hun taken door aan honderden kleine bedrijven. Bij iedere uitbesteding blijft er minder geld over voor eerlijke salarissen of veiligheid. En niemand neemt verantwoordelijkheid als iets misgaat.”

Dit probleem heeft weinig te maken met de persoon van Erdogan, benadrukt Karaduman. “Het gaat om economische structuren. Erdogan bouwt simpelweg voort op de neoliberale politiek die in de jaren 80 is ingezet. Europese bedrijven doen er graag aan mee. Zij maken natuurlijk gretig gebruik van Turkije’s goedkope arbeidskrachten.”

Vakbond Insaat-Is probeert hiertegen in actie te komen. Dat valt nog niet mee. De AKP heeft linkse vakbonden gekortwiekt. Van het recht om te staken is in de praktijk weinig over. Tijdens de twee jaar lange noodtoestand die onlangs afliep, werden stakingen geregeld verboden. Ze zouden een bedreiging vormen voor de nationale veiligheid.

Bovendien stuiten vakbondsleden als Karaduman op een paradox. “De meeste arbeiders stemmen tegen hun eigen bestwil in op de AKP”, verzucht hij. “Dat komt doordat de Turkse oppositie van hen vervreemd is. Zestig procent van onze leden stemt op de AKP of de nationalistische MHP. Bij hen hoef je echt niet aan te komen met linkse theorieën. Maar als je ingaat op concrete zorgen kan de boodschap aanslaan.”

Relletjes

Dat bleek vorige maand. In de vroege ochtenduren van vrijdag 14 september braken er spontaan relletjes uit op het vliegveld. De directe aanleiding was een botsing tussen twee minibusjes waarbij zeventien mensen gewond raakten. Insaat-Is en andere vakbonden riepen meteen op tot een staking. Diezelfde dag nog kwamen duizenden arbeiders in opstand.

Dit is precies het soort protest waar de AKP bang voor is. Deze zomer stortte de Turkse lira in. Miljoenen gewone Turken kampen met torenhoge inflatie, schulden en werkloosheid. Door die zorgen raakten de stakers een gevoelige snaar. Op Twitter werd al snel in solidariteit met de stakers een hashtag trending: #KöleDegiliz, ‘wij zijn geen slaven’.

De regering greep dan ook hard in. Snel verschenen waterkanonnen en gepantserde politieauto’s op de luchthaven. Slaapzalen werden opengebroken. Honderden arbeiders werden opgepakt. In Istanbul gingen enkele mensen de straat op om te protesteren, maar ook daar werden de betogingen hardhandig uit elkaar geslagen. IGA stelt dat een groot deel van de ‘stakers’ van buitenaf kwam. “399 mensen, die op het terrein aanwezig waren en hun IGA-ID-kaart niet konden tonen, zijn aangehouden.” Daarbovenop zijn volgens het bedrijf 43 mensen aangehouden vanwege onder andere vandalisme.

Volgens advocaat Kazim Bayraktar verliepen de aanhoudingen niet volgens de wettelijke regels. “De overgrote meerderheid is na vier dagen vrijgelaten, maar pas nadat een deel van hen is bedreigd en geslagen. In ruil voor vrijlating probeerden de agenten de stakers te dwingen een verklaring te tekenen dat ze geen advocaat wilden. Al die tijd konden wij niet bij onze cliënten.”

Uiteindelijk moeten 27 personen voor de rechter verschijnen, aldus Bayraktar - IGA stelt: 24. Volgens de advocaat staat de rechtszaak haaks op de Turkse wet. “De arbeidswet beschermt juist het recht om te staken in het geval van slechte werkomstandigheden of onbetaald loon. In een rechtsstaat zouden niet de stakers, maar de politiechef die de staking de kop in sloeg, vervolgd moeten worden.”

Krokodilletranen

De CEO van IGA, Kadri Samsunlu, erkende deze maand dat de stakers ‘gelijk hadden’. Hij verklaarde niet op de hoogte te zijn van de problemen en bood zijn excuses aan. In de verklaring aan Trouw laat IGA weten dat het de werkomstandigheden heeft verbeterd met meer minibusjes, beter eten, nieuwe bedden en dagelijkse desinfectie van de slaapzalen.

“Krokodilletranen”, reageert Bayraktar schamper. “Als de CEO van IGA echt vindt dat de stakers gelijk hadden, dan kan hij daarover een verklaring naar de rechtbank kunnen sturen. Maar dat doet hij niet.”

Het is uitgesloten dat IGA aansprakelijk wordt gehouden voor de gestorven arbeiders, aldus de advocaat. “De rechtsgang hangt af van de politiek, en de regering staat altijd aan de kant van het bedrijfsleven. De AKP is volledig verweven met deze investeerders. Bovendien is het vliegveld een prestigeproject. Dat mag niet bevlekt worden.”

De openingsceremonie vandaag zal dan ook feestelijk verlopen. President Erdogan zal het nieuwe vliegveld persoonlijk komen inwijden. De Turkse televisie zal schitterende beelden laten zien van vertrekhallen, landingsbanen en bagagebanden. Over de doden zal met geen woord gesproken worden.

Bouwvakker Onur heeft het vaker gezien. Eerder bouwde hij mee aan de derde brug over de Bosporus. “Alle regeringsfiguren waren bij de opening, maar wij waren niet eens uitgenodigd. We moesten terug naar de slaapzalen. Op de tv zagen we hoe Erdogan het gezelschap toesprak. Ik dacht bij mezelf: ‘Wij hebben die brug gebouwd, niet zij’.”

“Zo zal het dit keer weer gaan”, zegt Onur. “Ik denk niet dat er veel arbeiders bij de opening van het vliegveld zullen zijn. Zij weten wat ze daar hebben meegemaakt. Dat mag niet aan het licht komen.”