Merkel regeerde zoals God zelf. Meestal toch
Geert van Istendael is schrijver van onder andere Mijn Duitsland.
De loods verlaat het schip. Het is een van de beroemdste tekeningen uit de geschiedenis van de politieke spotprent, ze verscheen in Punch op 29 maart 1890. Je ziet Bismarck die een scheepstrap afdaalt, achternagekeken door de Duitse keizer Wilhelm II, u weet wel, die van de Eerste Wereldoorlog. Veel later nog lieten karikaturisten kanseliers als Adenauer, Brandt en Schmidt het schip van de staat verlaten. Benieuwd of een Duitse krant straks Merkel naar beneden laat gaan.
Maar wie zal haar nastaren?
Angela Merkel laat geen keizer achter. Was zijzelf niet tegelijkertijd kanselier en keizer, zij het wars van Wilhelms noodlottige ijdeltuiterij, maar zeker niet van Bismarcks magistrale machtsspel? Na vijftien jaar oppermacht kan het niet anders of rondom Merkel torenen bergen van haat en ressentiment. Geen wonder dus dat vorige maandag de lijkenpikkers al liepen te kraaien, nog voor haar laatste woord koud was.
Wat is hun kritiek op het tijdvak-Merkel? Hoe zullen zij het anders doen?
Merkel zelf zei na haar zware verkiezingsnederlaag vorig jaar dat ze niet inzag wat ze anders had moeten doen. Het was al die jaren toch goed gegaan? Lang voordien had ze zich al het beroemde citaat van Margaret Thatcher eigen gemaakt: er is geen alternatief. En werkelijk, het leek erop dat haar onnadrukkelijke, nuchtere, haast fluisterende stijl van regeren eeuwigheidswaarde bezat. Duitse kindertjes vroegen hun oma of het nou echt waar was dat mannen geen bondskanselier mogen worden. Merkel was niet zozeer meer doctor in de natuurkunde, Merkel was zelf een natuurverschijnsel.
Het leek erop dat haar onnadrukkelijke, nuchtere, haast fluisterende stijl van regeren eeuwigheidswaarde bezat
Een natuurverschijnsel, kan daar de klad in komen?
Jazeker en, om bij de vaktaal te blijven, met een eenparig versnelde beweging.
Drie verkiezingsdebacles op rij. Idem voor je coalitiepartner. Je eigen parlementsleden stemmen je vertrouwensman weg en halen een kerel uit de achterbanken naar voren als fractieleider. Je minister van Binnenlandse Zaken is een ongeleid projectiel en probeert schaamteloos je te chanteren.
Wat je vroeger keer op keer lukte, schijnbaar zonder moeite, gaat je niet meer af. Met één welgemikte elleboogstoot stompte je de oppermachtige Helmut Kohl in het struikgewas. Je nam de ideoloog van de privatisering, CDU-fractievoorzitter Friedrich Merz, in een dubbele Nelson, kwakte hem opzij en ging zelf op zijn stoel zitten. Dezelfde Merz staat nu te juichen bij je open graf en met hem juicht de hele beurs van Frankfurt mee. Je coalitiepartner is gewaarschuwd.
Merkel regeerde alsof ze onzichtbaar was en toch alomtegenwoordig. Dat wil zeggen, zoals God zelf. Meestal toch. Af en toe, héél af en toe, was ze oogverblindend zichtbaar en oorverdovend hoorbaar.
Ik zie twee momenten.
De uitstap uit de kernenergie, na Fukushima, 2010.
Wir schaffen das, 2015.
Beide keren was ze visionair, beide keren stuitte ze op massale tegenstand, beide keren leek ze te slagen, maar is ze uiteindelijk niet echt geslaagd, beide keren haalden zij en haar CDU er geen politiek voordeel uit, de Grünen en de extreemrechtse AfD des te meer.
Dapperheid
Merkel was dus niet zomaar de versluierde godheid die politiek bedreef als een eindeloze reeks lopende zaken. Angela Merkel kon zeer dapper zijn. Haar plotse dapperheid stoelde op overtuiging en visie, er kwam geen emotie aan te pas. Maar soms liep ze vast.
In 2010 was Duitsland niet klaar voor haar visie. De ecologische omwenteling verslodderde. Bruinkoolontginning bleef, autofabrikanten knoeiden met uitlaten. Merkel ging finaal af.
Wir schaffen das kwam recht uit haar christelijke overtuiging. Zij vermenigvuldigde de parabel van de barmhartige Samaritaan met enkele honderdduizenden, en honderdduizenden barmhartige Duitsers ontvingen de vluchtelingen met open armen. Maar honderdduizenden andere Duitsers brulden van angst en woede.
Ik mag hopen dat ze nu haar laatste meesterzet voorbereidt: haar eigen opvolging regisseren. Geen enkele kanselier voor haar is daarin geslaagd. Slaagt zij wel, dan wordt zij de grootste van allen.
Lees ook: ‘Wat nu, Duitsland? Angela Merkel kondigt politiek vertrek aan en laat een gespleten partij achter’.