Koningshuis houdt feestelijke opening AfricaMuseum scherp in de gaten

Op 8 december gaat het vernieuwde AfricaMuseum in Tervuren dan eindelijk open. Nog minstens één kleine maar belangrijke aanpassing dient te gebeuren: er komt een bordje met uitleg bij het standbeeld in het park voor het museum dat koning Leopold II verbeeldt.

De afgelopen jaren kreeg het museum steeds meer vragen over controversiële beelden die verwijzen naar ons koloniaal verleden. In Halle, Oostende, Gent en Hasselt kwamen bordjes met een kritische kanttekening. De ironie wil dat het laatste beeld van Leopold II in Vlaanderen zonder uitleg zich nu vlak voor het museum bevindt, in de parktuin.

"Dat komt omdat het beeld niet van ons is, maar in 1997 hier gezet is door de Regie der Gebouwen en de gemeente Tervuren", zegt museumdirecteur Guido Gryseels.

Het beeld kwam er exact 100 jaar na de Koloniale Tentoonstelling in Tervuren, die toen plaatsvond in het kader van de Wereldtentoonstelling van 1897. Er was in Tervuren toen de befaamde menselijke dierentuin, waarvoor 267 Congolezen tentoongesteld werden met een bordje: 'Verboden de zwarten eten te geven, ze worden gevoed.' Een jaar later werd er het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika definitief ingericht.

En nu staat daar dus een standbeeld, waarbij het museum graag ook een woordje uitleg wil plaatsen. "We hebben altijd gedacht dat het standbeeld een eerbetoon was aan koning Leopold II", zegt Gryseels. "Ook activisten zien het als een verheerlijking van de vorst, en gooien elk jaar weleens rode verf over het beeld. Maar de kunstenaar heeft het werk juist als een niet mis te verstane kritiek bedoeld."

Het gaat om een beeldengroep van de Belgische kunstenaar Tom Frantzen met als titel The Congo I Presume. Centraal staat een buste van Leopold II, met boven hem drie Afrikaanse krijgers, "drie persoonlijke trofeeën van de koning", zo verduidelijkt de kunstenaar in een tekst aan het museum. "Deze stoere krijgers hebben afgehakte voeten: een duidelijke verwijzing naar de bekende mensenrechtenschendingen ten tijde van Kongo Vrijstaat."

Wat er ook van zij, er komt een nieuwe koperen plaat voor het beeld met een korte tekst, die begint met de woorden 'Een niet mis te verstaan herdenkingsmonument', en een QR-code naar de volledige uitleg.

Evenwichtsoefening

Voor het AfricaMuseum en de regering blijft het een delicate evenwichtsoefening. De uitnodiging voor de opening is nog maar net aan het koningshuis bezorgd. Daar bekijkt men de koninklijke agenda, maar beraadt men zich ook over de wenselijkheid van een bezoek aan de opening.

Koning Filip mijdt activiteiten die ophef kunnen veroorzaken. Aan de andere kant gaat het om de opening van een federale instelling, die ook wetenschappelijk onderzoek doet én een onlosmakelijke historische band heeft met België en het koningshuis.

De politieke situatie maakt de puzzel nog lastiger. Ideologisch-emotioneel staat de nationalistische N-VA dicht bij het vooral progressieve verzet tegen Leopold II-eerbetuigingen. Maar als regeringspartij hoort ze loyaal de koers te volgen die premier Michel (MR) uitstippelt. En die zal rekening moeten houden met de gevoeligheden in Laken, waar de moderne kijk op Leopold II en Congo wellicht nog niet overal is doorgedrongen.

Het paleis heeft het draaiboek van de avond opgevraagd. Een en ander wijst erop dat Laken deze feestavond met meer dan gewone belangstelling volgt.

De sprekers liggen nog niet vast. Een speech van directeur Gryseels en Charles Michel liggen voor de hand, maar er zijn nog gegadigden. Het museum valt onder de bevoegdheid van staatssecretaris Zuhal Demir (N-VA), terwijl het gebouw zelf valt onder minister Jan Jambon (N-VA). Beiden zijn Vlaams-nationalisten, koele minnaars van de monarchie. Het AfricaMuseum breekt zich nog het hoofd over een spreker uit de Congolese gemeenschap.

Dat alles brengt bij zowel Congo- als koningskenners herinneringen boven aan de onverwachte toespraak van de jonge en later vermoorde premier Patrice Lumumba tijdens de onafhankelijkheidsplechtigheid van 30 juni 1960. Lumumba beklom toen tegen alle protocollaire regels in het podium na de speech van koning Boudewijn en bekritiseerde de kolonisatie. Zijn korte toespraak ging live de wereld rond via de radio. Een vernederende ervaring voor toenmalig koning Boudewijn.

"Dat is een scenario dat men absoluut zal willen vermijden: dat de koning daar is en iemand van de diaspora, of eender wie, een kritische, vernietigende uitspraak over het koningshuis doet", zegt Nadia Nsayi, beleidsmedewerker Congo bij Broederlijk Delen en Pax Christi.

Het luistert nauw. Wie ook spreekt, zal een dunne lijn moeten bewandelen tussen het koningshuis niet voor het hoofd stoten en de historische waarheid geen geweld aandoen.