Guerrilla Girls, de feministische en anti-kapitalistische luis in de pels van de kunstwereld
“Is het duurste kunstwerk ook het belangrijkste kunstwerk? Wij denken van niet.” Het legendarische Amerikaanse kunstcollectief Guerrilla Girls is al meer dan dertig jaar de feministische en anti-kapitalistische luis in de pels van de kunstwereld. Vanavond zetten ze voor het eerst voet op Belgische bodem.
‘Do women have to be naked to get into the Met. Museum? Less than 5% of the artists in the Modern Art section are women, but 85% of the nudes are female.’ Het is maar een van de vele beroemde leuzen die de Guerrilla Girls de voorbije decennia de wereld in stuurden. Al sinds 1985 klaagt het collectief de discriminatie in de kunstwereld aan. Cijfermateriaal, provocatieve posteracties, humor en gorilla-maskers die hun anonimiteit beschermen, zijn daarbij de vaste ingrediënten.
Founding mother Frida Kahlo – alle Guerrilla Girls gebruiken als pseudoniem een naam van een overleden vrouwelijke kunstenaar – vertelt enthousiast over het ontstaan van het collectief. “Het MoMA in New York bracht een tentoonstelling die volgens hen een overzicht bood van de belangrijkste schilderijen en beeldhouwwerken van het moment. Alleen werd er nauwelijks werk van vrouwen en mensen van kleur getoond. In welke zin kan het dan om de belangrijkste kunst gaan?”
In your face
Omdat conventionele protestacties tegen het MoMA weinig effect sorteerden, zocht Kahlo samen met enkele gelijkgestemde zielen naar andere manieren om het publieke debat over discriminatie in de kunstwereld aan te zwengelen. Niet veel later hingen de straten van Soho vol met provocatieve posters over de loonkloof in de kunsten, het gebrek aan aandacht voor vrouwelijke kunstenaars enzovoort. “Het was in your face maar het werkte,” lacht Kahlo. “Plots kregen we de aandacht die we zochten. Al had niemand van ons kunnen bevroeden dat we dertig jaar later nog steeds actief zouden zijn.”
Intussen kwam het collectief met meer dan honderd humoristische posters, deurhangers, billboards en filmpjes op de proppen, publiceerden ze vijf boeken en trekken ze de wereld rond met live performances en lezingen.
“Het kunstenveld is de afgelopen jaren zeker geëvolueerd,” vertelt Kahlo. “Het is goed dat steeds meer mensen inzien dat het niet oké is om enkel witte mannen een forum te bieden. Alleen volgen de instituten niet. Musea laten zich leiden door marktmechanismes. Daardoor zijn het vandaag de allerrijksten die bepalen welke kunst ertoe doet en wat er getoond wordt. Dat is inherent ondemocratisch. Verder is er evenveel corruptie in de kunstwereld als in andere sectoren. Belastingontduiking, belangenvermenging en smokkelpraktijken zijn er schering en inslag. Vandaar dat we onze pijlen doorheen de jaren steeds meer op de instituten zelf zijn gaan richten, net als op de kapitalistische mechanismes waarvan ze zich bedienen.”
‘De allerrijksten bepalen welke kunst ertoe doet en wat er getoond wordt. Dat is inherent ondemocratisch’
Gecorrumpeerd
Opvallend is dat het werk van de Guerrilla Girls wereldwijd tentoongesteld wordt in musea: de instituten die ze zelf zo bekritiseren. Brengt dat hun onafhankelijkheid niet in het gedrang? “Er zullen altijd mensen zijn die vinden dat je sowieso gecorrumpeerd raakt als je binnen het systeem werkt,” vertelt Kahlo. “Maar wij geloven dat je zowel binnen als buiten het instituut moet werken als je iets wil veranderen.”
“We willen herinnerd worden als de irritante horzel van de kunstwereld die keer op keer provoceert met harde feiten. Eerlijk gezegd vinden we het waardevol dat mensen vanuit musea aan ons vragen om kritisch te reflecteren over hun collectie. Dat betekent dat steeds meer mensen van binnenuit aansturen op verandering.”
“Bovendien kan je niet speculeren met ons werk. Onze posters zijn hooguit een euro of twintig waard, ze zijn totaal niet kostbaar. Musea kopen dus enkel een portfolio van ons aan omdat ons werk historische waarde heeft. Wist je trouwens dat ons werk vooral te zien is in Europa, Azië en Zuid-Amerika? In de VS zijn de musea blijkbaar nog niet klaar voor ons. We wachten nog steeds op het eerste Amerikaanse museum dat de moed heeft om ons tentoon te stellen.”
‘We willen herinnerd worden als de irritante horzel van de kunstwereld die keer op keer provoceert met harde feiten’
Daarnaast haalt Kahlo de anonimiteit van de groep aan als een strategie om zich te onttrekken aan de wetten van de kunstmarkt. “In combinatie met onze collectieve werkwijze zorgt dit ervoor dat we niet meestappen in de mythe van het eenzame genie waar musea en galerijen zo vaak op teren. Daarnaast helpt het om de aandacht bij de zaak te houden in plaats van toe te laten dat mensen gefocust raken op onze persoonlijkheid.”
Guerrilla/gorilla
De befaamde gorilla-maskers die het collectief altijd draagt om hun anonimiteit te garanderen, zijn overigens een toevalstreffer. “Toen we in ‘85 voor het eerst door een journalist gebeld werden, vroeg hij om een foto. We hadden dus iets nodig om onze gezichten achter te verbergen. Degene die notities nam van de vergadering daarover, was heel slecht in spelling. Ze schreef ‘gorilla’ in plaats van ‘guerrilla’. Zonder al te veel nadenken was de kogel door de kerk,” glimlacht Kahlo.
‘Natuurlijk is er sprake van een achteruitgang door het beleid van Trump’
Hoewel ze bewust vaag blijft over de precieze samenstelling van het collectief, bevestigt ze dat er in de loop van de jaren een zeker verloop is geweest. “Nieuwe mensen hebben zich aangesloten, anderen zijn vertrokken.” Mannen hebben evenwel nooit meegewerkt. “Al zijn ze in principe welkom. Blijkbaar is het moeilijk om mannen te vinden die bereid zijn om voor weinig geld en geen credits te werken.” (lacht)
Als Kahlo vooruitblikt, is ze positief. “Natuurlijk is er sprake van een achteruitgang door het beleid van Trump. We zullen stevig tegen hem en zijn ideologie moeten strijden. Het stemt me echter hoopvol dat vrouwen en mensen van kleur de grote overwinnaars van de afgelopen verkiezingen zijn in de VS. Zij zijn onze toekomst.”
Op 9/11 in de Centrale, Brussel.