AFP or licensors

Zijn journalisten "de vijand van het volk” en dus ook van u?

Mediaspecialist Matthias Dobbelaere-Welvaert keek met verwondering naar de uithaal van de Amerikaanse president Donald Trump naar de bekende journalist Jim Accosta van CNN. Waarom groeit er zo'n diepe haat tussen politici en journalisten?

opinie
Copyright 2017. All rights reserved.
Matthias Dobbelaere-Welvaert
Matthias Dobbelaere-Welvaert is managing partner bij theJurists Europe. Hij doceert ook ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel en is gespecialiseerd in privacy, vrije meningsuiting en artificiële intelligentie.

In het onwaarschijnlijke geval dat u het nieuws gemist had: in de VS waren er dinsdag tussentijdse verkiezingen, ook wel de ‘Midterms’. Iedereen winnaar, leek het wel. Democraten veroveren Het Huis van Afgevaardigden, terwijl de Senaat Republikeins gezind blijft. De verdeeldheid is totaal, maar daar handelt deze opinie niet over.

Over de tongen in de VS lopen momenteel niet de verkiezingsuitslagen, maar wel de gebeurtenissen tijdens een persconferentie die President Trump organiseerde in de nasleep van de verkiezingen. CNN-verslaggever Jim Acosta – bekend omwille van eerdere kritische optredens – werd verbaal hard aangepakt door de zittende President. “CNN should be ashamed of themselves having you work for them. You are a rude, terrible person”.

Dat Trump even zijn geduld verliest, is niks nieuws. Veel interessanter is het zinnetje, helemaal op het einde van zijn tussenkomst:

When you report fake news, which CNN does - a lot - you are the enemy of the people”.

De ‘vijand van het volk’, die journalisten.

It’s a hard-knock life, for us.

Journalisten hebben het dezer dagen niet makkelijk. Ze worden geïntimideerd en krijgen een ‘dreigingsniveau’ (VRT-journalist Tim Verheyden kreeg dreigingsniveau 2 toegekend, na een ophefmakende reportage over Schild & Vrienden), worden uitgescholden op sociale media en in lezersbrieven, en worden steeds meer als zondebok naar voren geschoven door politici, die hun aanhang gebruiken om woede te spuien over die vervelende journalisten. Fake news, het is een iconische term voor deze tijd.

Wie af en toe op Twitter vertoeft, ziet het meer en meer terugkomen: de pers is links, ze zijn onbetrouwbaar, ze hebben een eigen agenda, en het zijn stuk voor stuk activisten, mijnheer. Er zijn maar een paar nieuwsbronnen over die online weinig worden bekritiseerd, zoals Newsmonkey en De Tijd. Mikpunt van dienst is steeds De Morgen (als “linkse pauperkrant”), de VRT (wat had u gedacht, de linkse openbare omroep), maar ook andere media ontspringen de dans niet.

De achillespees van de pers: ze kan haar essentiële taak niet vervullen, zonder de goedkeuring van de politicus in kwestie.

Niet alleen het groeiend wantrouwen ten opzichte van de vierde macht, maar ook het belang dat wordt toegekend aan de individuele journalist is zorgwekkend. Zij worden, vaak tegen wil en dank, op zichzelf staande merken en publieke personen, en verliezen daardoor niet alleen een stuk juridische bescherming (er is bijvoorbeeld een pak minder privacy voorzien in rechtspraak en rechtsleer voor publieke personen), maar zijn ook makkelijker te kraken dan een instantie, zoals een krant of mediagroep. Een goed voorbeeld is Joël De Ceulaer, senior writer bij De Morgen, die door velen wordt beticht van activisme, eerder dan van journalistiek. Op Twitter krijgt de man steevast hordes kritiek te verwerken.

De rol van de journalist

Hoe dun is de grens tussen activisme en journalistiek? Hoe kritisch mag je als reporter zijn ten opzichte van de bestaande macht, zonder objectiviteit te verliezen in het oog van de politicus en het grote publiek? Hoezeer mag je de luis in de pels uithangen zonder het risico te lopen geen interviews meer te krijgen?

De jonge garde is te braaf”, wist De Ceulaer me ooit te vertellen tijdens een podcast. Men is te weinig kritisch, opdat het medium nog steeds toegang zou krijgen tot politici.

Daarin ligt de achillespees van de pers: men kan haar essentiële taak niet vervullen, zonder de goedkeuring van de politicus in kwestie. Men heeft het recht om interviews (én interviewers) te weigeren, waardoor journalisten vaak erg op hun hoede zijn de gunst van de toegang niet te verliezen. Zo gek is dat ook niet, kijk naar de CNN-verslaggever Acosta die ondertussen zijn ‘hard pass’ moest afgeven aan de Secret Service, en die de toegang tot het Witte Huis door zijn neus geboord ziet. Het Witte Huis haalt een – bewerkte – video aan om deze beslissing te staven. Diegenen die fake news van de daken schreeuwen, werken er zelf des te meer aan mee. Wat een wereld.

Lees verder onder de foto.

AP

Dat roept de vraag op: moeten politici verplicht worden om interviews te geven? Men zou kunnen argumenteren dat politici als verkozenen van ‘het volk’ een taak van openbaar belang uitoefenen, en – aangezien de burger daar zelf geen tijd voor heeft – de vierde macht dient te functioneren als waakhond, om na te gaan of de woorden van de politicus ook overeenstemmen met de daden.

Indien politici vrij beschikking hebben over welke journalist ze wel te woord willen staan, en welke niet, functioneert de vierde macht enkel bij gratie van politici, en krijg je onderhand taferelen van dictaturen.

FOX News – vrijwel de enige zender die op applaus van Trump kan rekenen – brengt voortdurend propaganda die de Trump-regering in goed daglicht stelt. In Hongarije nam Viktor Orbán ofwel de algehele controle over staatszenders, of hij liet kritische media verdwijnen (vaak door uitzendrechten toe te kennen aan bevriende mediabonzen – de populaire zender Class FM werd zonder meer vervangen, het gratis en veelgelezen magazine ‘Metro’ werd vervangen door ‘Lokál’, een krant veel loyaler aan de Orbán–administratie). Intussen zijn meer dan honderd Hongaarse nieuwsmedia in handen van Orbán.

Het zijn dramatische taferelen voor de democratisch verworven vrijheden – en ze brengen nare herinneringen uit het recente verleden naar boven. Zo ver zijn we in België echter nog niet. Toch zien we steeds meer politici op sociale media hun gal uitspuwen over de zogenaamde linkse pers.

Het verdient de sterkste aanbeveling te waken over de onafhankelijkheid van de pers, en een klimaat waarin journalisten hun werk kunnen doen zonder bedreigingen of intimidatie.

Is de journalist dan een heilig boontje?

De vierde macht werkt weinig democratisch. Mediagroepen brengen wellicht vaak te weinig transparantie naar voor in hun organisatie. Ook in België zijn er sterke mediagroepen aanwezig, die vaak vertakkingen hebben in print, radio en televisie. De Vlaamse Regulator voor de Media stelt in haar rapport ‘Mediaconcentratie in Vlaanderen’ (2016) het volgende:

Het Vlaamse aanbod aan klassieke mediaproducten is voor 80 tot 100% van de markt in handen van negen mediagroepen. Dit kan een risico inhouden voor de diversiteit van het aanbod. Op radiovlak blijft het VRT-aandeel meer dan de helft bedragen. De dominante televisiedistributeur Telenet is in toenemende mate actief in andere delen van de televisiewaardeketen. Zo is Telenet door departicipatie in De Vijver Media actief in productie (Woestijnvis) en aggregatie (zenders VIER, VIJF en ZES). Daarnaast nam het bedrijf ook mobiele telefonie-operator BASE over. De krantenmarkt wordt gedomineerd door slechts twee grote uitgevers: De Persgroep en Mediahuis”.

Staat er morgen in België een dictator op met wat ambitie, dan zal die het dus niet zo moeilijk hebben om media naar zijn hand te zetten. U weze gewaarschuwd.

Staat er morgen in België een dictator op met wat ambitie, dan zal die het dus niet zo moeilijk hebben om media naar zijn hand te zetten. U weze gewaarschuwd.

Naast de bezorgdheden rond diversiteit, kunnen we uiteraard niet omheen de ongemakkelijke waarheid: journalisten hebben soms bijzonder veel macht. Zij zijn in staat om iemand te maken of te kraken.

Zo kiezen zij vaak – weliswaar meestal niet op eigen houtje, denk aan een hoofdredactie – de toon en het uitgangspunt van een stuk. Men kan een interview op legio wijzen interpreteren en uittikken. Net zoals rechters ook in hun vonnissen het vaak niet kunnen laten om persoonlijke idealen en overtuigingen weer te geven, is dat niet anders voor journalisten. Men test volop de ‘robotjournalist’, maar meer dan erg simpele taken kan de machinerie niet aan op dit moment. Het is ook maar de grote vraag of artificiële intelligentie hier soelaas zou kunnen bieden. Het is immers nog steeds de mens die de ‘AI’ creëert, en opnieuw vaak een set van waarden injecteert. 

Conclusie

Journalisten hebben hun geuzennaam van ‘luis in de pels’ nooit afgeschud. Talloze Presidenten hebben (delen van) de pers op één of andere manier proberen dwarsbomen. Dat is menselijk, en personifieert in zekere mate het eeuwige spanningsveld tussen politiek en journalistiek. Wat we echter meer en meer zien in het politieke schouwtoneel is dat het respect voor deze natuurlijke spanning plaatsmaakt voor een diepe haat, doorspekt met sterke uitspraken van politici, die ook langs onze zijde beter even nadenken alvorens te tweeten.

Het populisme rukt aan een verschroeiend tempo op in Europa en de rest van wereld. Vrijheden, zoals het recht op privacy, vrije meningsuiting en anderen staan steeds meer onder zware druk. Politici die rusten op een personencultus en daarbij de pers niet ontzien, zijn een bijzonder gevaar voor critici, journalisten en geleerden. Mocht u denken deze zin ooit te zijn tegen gekomen in de recente geschiedenis, dan heeft u uiteraard gelijk.

Want de dag dat het vrije woord uitdooft, journalisten worden gemuilkorfd, en het volk alleen nog maar propaganda te slikken krijgt, is de dag dat u ontwaakt in een dictatuur. Het is met een democratie zoals met alles: u zal het pas missen als het er niet meer is. 

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen