Het alleenrijk van de blanke man is uit: dit zijn de allermachtigste mensen in de kunstwereld

“Het doet er niet toe wat we denken van Velázquez, Matisse of Lucien Freud. Wat er wel toe doet is dat als niemand schilderijen maakt die personages van een ander ras als interessante en uitdagende figuren tonen en even goed zijn als die klassieke meesterwerken, dan zullen niet-witte mensen altijd in de problemen zitten. Dat is waarom ik schilderijen maak die hun weg naar de musea vinden.”

Aan het woord is Kerry James Marshall (63), twee jaar geleden in kunstmagazine Culture Type. Marshall, een Amerikaanse kunstenaar die de Afro-Amerikaanse tradities op de voorgrond wil plaatsen in de kunstwereld, is volgens de jaarlijkse Power 100 van het Britse toonaangevende kunsttijdschrift ArtReview de op één na machtigste figuur in het hedendaagse kunstlandschap. 

Marshall groeide op in een zwarte wijk in Los Angeles waar ook het hoofdkwartier van de Black Panthers was gevestigd en heeft van de strijd tegen whitewashing in de kunstgeschiedenis een speerpunt gemaakt. Hij bedacht met Rythm Mastr een comicreeks over een zwarte superheld, en zijn vaak monumentale schilderijen zetten zwarte personages en taferelen prominent op de voorgrond – vaak in een context die voortbouwt op de traditioneel witte kunstgeschiedenis. Sean Combs, vooral bekend als de rapper Puff Daddy, telde vorig jaar 18,6 miljoen euro neer voor zijn werk Past Times.

Dat hij zo’n grote invloed uitoefent in de kunstwereld, lijkt aan te geven dat de strijd voor diversiteit ook daar prominent op de voorgrond staat. Zeker als je de opvallende nummer drie van de lijst bekijkt. Daar pronkt immers de #MeToo-beweging.

“#MeToo heeft het klimaat waarin curatoren worden aangesteld, prijzen worden uitgereikt en tentoonstellingen worden georganiseerd, veranderd”, zo motiveert ArtReview die opvallende plaats in de lijst, die door een internationaal comité van mensen uit de kunstsector werd opgesteld. Spin-offs van de #MeToo-beweging, zoals We Are Not Surprised, deden ook in het kunstwereldje koppen rollen: Knight Landesman, uitgever van het magazine Artforum, en Riyas Komu, oprichter van Kochi-Muziris Biennale, moesten na een rist klachten over grensoverschrijdend gedrag een stap opzijzetten. Volgens ArtReview erkent de lijst zo “de culturele en politieke verschuivingen” die het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden.

Buitenbeentje

Toch is de aanvoerder van de Power 100 een blanke man. David Zwirner (54), de Duitse eigenaar van de gelijknamige galerie, staat helemaal bovenaan. Hij beheert onder meer het oeuvre van Marshall, maar ook dat van andere grootheden als Marlene Dumas, Stan Douglas, Diane Arbus en Jeff Koons. Ook Belgische kunstenaars als Luc Tuymans, Michaël Borremans en Francis Alÿs zijn bij Zwirner aangesloten, net als de Duitse fotograaf Wolfgang Tillmans en de Japanse artieste Yayoi Kusama – respectievelijk nummer 11 en nummer 16 op de Power 100.

De David Zwirner Gallery, die 165 personeelsleden tewerkstelt, heeft filialen in New York, Londen en Hongkong en vierde dit jaar haar 25ste verjaardag. Zwirner, de zoon van een galerist uit Keulen, staat bekend als een buitenbeentje, een kunsthandelaar die zijn werken liever verkoopt door zelf tentoonstellingen te organiseren dan door ermee te gaan leuren op kunstbeurzen. De cijfers geven hem gelijk: de galerie draait jaarlijks een omzet van ongeveer 440 miljoen euro.

Ook opvallend: zijn strategie om een aantal werken exclusief online te verkopen – “Dat heeft onze business echt veranderd, de laatste vijf jaar”, stelt hij in The Wall Street Journal – en zijn zelfkritiek. Een klein aantal grote galeries is immers verantwoordelijk voor een disproportioneel aandeel in de internationale kunsthandel: Zwirner stelde daarop voor dat zij extra taksen zouden moeten betalen op kunstbeurzen, en dat kleinere spelers goedkoper kunnen deelnemen. Art Basel voerde de maatregel meteen in.

Zelfs met een rijke, blanke man als machtigste figuur van de kunstwereld, lijkt de Power 100 dus op verandering te willen aansturen. Zoals Marshall het verwoordde in Culture Type: “De huidige werkelijkheid van de kunstwereld wordt als vanzelfsprekend ervaren. Ik vind dat onaanvaardbaar.”