Waar blijft die nieuwe Wereldoorlog?

Met de regelmaat van de klok, en de afgelopen tijd lijkt het nog meer in de mode, wordt voorspeld dat we in turbulente tijden leven en dat een nieuwe wereldoorlog in de maak is. Noord-Korea had Zuid-Korea al lang moeten hebben aangevallen. De Baltische Staten zouden al lang opnieuw deel van het vroegere Sovjetrijk moeten geworden zijn. Quod non.

Eén verklaring voor de veelvuldige onheilspellende voorspellingen is het feit dat een titel die naar een derde wereldoorlog refereert lezers aantrekt (vandaar mijn titel) en dus een marktwaarde heeft (veel meer dan een verwijzing naar bijvoorbeeld “vrede”), en dus ook de waarzegger in de verf zet. Een andere verklaring is dat de expert die vrede voorspelt, zich kwetsbaarder opstelt, want als het dan toch oorlog wordt, zat hij er naast, met fatale gevolgen. Terwijl zijn collega zwartkijker snel vergeten wordt in vredestijd.

Los van deze meer opportunistische verklaringen kunnen we er niet naast kijken dat veel waarnemers wel degelijk geloven dat de kans bestaat dat een serieus conflict vandaag reëel is, en dat er geen reden is om aan te nemen dat dat conflict niet in een oorlog tussen de bestaande grootmachten kan uitmonden.

Niet altijd, maar veelal wordt de vergelijking gemaakt met de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog. Ingrediënten die toen aanwezig waren zoals veranderende machtsverhoudingen tussen grootmachten, nationalisme, een wapenwedloop, zwak politiek leiderschap, en een nihilistisch tijdsgewricht, zijn dat vandaag ook, aldus de doemdenkers.

Historici zullen echter de eersten zijn om op het gevaar van historische gelijkenissen te wijzen. Geen twee periodes zijn gelijk. Het gevaar bestaat, stellen zij, dat men selectief gelijkenissen naar voor schuift en de verschillen verzwijgt. Voorspellen blijft per definitie giswerk. Er zijn zelfs wetenschappelijke studies die aantonen dat experten in vergelijking met leken helemaal niet beter scoren op vlak van voorspellen. Enige vorm van bescheidenheid zou veel experten sieren.

Op basis van dezelfde werkelijkheid waarop doemdenkers een derde wereldoorlog voorspellen, stellen anderen (zoals Steven Pinker) dat de wereld er nog nooit zo goed aan toe is geweest als vandaag: het wereld BNP groeit elk jaar, honderden miljoenen zijn de afgelopen decennia uit de armoede gehaald (voornamelijk in China en India), de geletterdheid en communicatiemiddelen zijn wereldwijd enorm toegenomen, de algemene gezondheidstoestand van de mens uitgedrukt in de vorm van de gemiddelde levensverwachting is nog nooit zo hoog geweest, etc.

Ook op vlak van oorlog en vrede kan je op één hand de inter-staatse oorlogen tellen. Staten en niet-staatsactoren werken op alle mogelijke vlakken samen via zogenaamde internationale regimes (handel, monetair, sociaal, humanitair, ecologisch, …). Het aantal internationale organisaties is niet te tellen. En voor elk internationaal verdrag dat in de prullenmand wordt gegooid zijn er tien anderen in de maak.

Lees verder onder de foto.

Deze onderlinge afhankelijkheid (interdependentie) tussen staten is geen garantie op de afwezigheid van oorlog, maar maakt toch dat men meer dan twee keer zal nadenken om ten oorlog te trekken. En het is niet omdat het in 1914 mislukte, dat het nu opnieuw van dat is.

Of kunnen er geen lessen worden getrokken uit de geschiedenis? Is de VN geen verbetering ten opzichte van de Volkerenbond? Hebben wapenbeheersingsakkoorden geen milderend effect gehad op de wapenwedloop ten tijde van de Koude Oorlog? Om maar twee voorbeelden te geven.

Het probleem met het voorspellen van een derde wereldoorlog is niet zozeer dat de kans groot is dat de voorspelling verkeerd is. Het gevaar bestaat erin dat deze voorspelling een self-fulfilling prophecy wordt. Als iedereen begint te hamsteren, dan zal het wel nodig zijn om te hamsteren. Als iedereen aan het doemdenken gaat, zullen velen volgen, en dan krijgen we een verruwing van de maatschappij en een samenleving waar cynisme de bovenhand haalt.

Op een dergelijke tijdsgeest wordt dan op zijn beurt ingespeeld door politici die herverkozen willen worden: door zondebokken te vinden, en een wij-zij verhaal te voeden. In een dergelijk klimaat van het opkloppen van vijandsbeelden en bedreigingen wordt het natuurlijk ook makkelijker om geld uit te geven aan defensie, waarbij het risico reëel is dat hetzelfde mechanisme opgang maakt in andere landen, waardoor we in een wapenwedloop terecht komen. Waardoor ironisch genoeg de kans effectief groter wordt dat een oorlog ontstaat. En zo is de cirkel rond.

Een andere kritiek op de doemdenkers is dat ze meestal haarfijn uit de doeken doen waarom en hoe een volgende oorlog waarschijnlijk is, terwijl er nauwelijks handvaten worden aangereikt om een dergelijk conflict te voorkomen. Fatalisme boven.

Laat dit een oproep zijn tot verantwoordelijkheidszin van diegenen die opdraven in de publieke ruimte en hun kennis en kunde etaleren omtrent oorlog en vrede. Laten we de problemen benoemen zoals ze zijn, niet minder, maar ook niet meer.