Sterk verdeeld Polen viert eeuwfeest: traditionele mars steeds meer in de greep van extremisten

De opperrabbijn van Warschau is laat. Het is twee uur 's middags, hij had er allang moeten zijn. Czeslaw Bielecki, de man die de rabbijn uitnodigde, tuurt naar zijn mobiel. Hij begint een sms'je voor te lezen van de rabbi. "Hij zegt dat hij niet komt. Hij wil niet zij aan zij lopen met fascisten." Bielecki, een kalende man van 70, houdt hoop. Misschien kan hij hem nog overtuigen, zegt hij met een schalkse lach. "Hij is een Jood. Die houden van het debat."

Bielecki kan het weten, hij is zelf Joods. Achter hem stroomt het centrum van Warschau vol met zeker 200.000 Polen, jong en oud, met wit-rode vlaggetjes. "God, eer, vaderland", scanderen ze, de leus die al eeuwen meegaat en Polen op een onbewaakt moment kippenvel kan bezorgen.

Verzoening

Deze zondag is het precies honderd jaar geleden dat Polen onder het juk van de imperia (tsaristisch Rusland, Duitsland, Oostenrijk-Hongarije) uit kwam. Maarschalk Jozef Pilsudski werd op 10 november door zijn Duitse bewakers op een trein gezet en een dag later in Warschau als overwinnaar onthaald. Eindelijk deed Polen weer mee, nadat het ruim een eeuw niet had bestaan.

Zoals iedere 11 november wordt dat gevierd met een mars door het hart van de hoofdstad, al heeft die steeds meer van zijn glans verloren. Neofascisten en extreemrechts schreeuwden de voorbije jaren harder dan de stille meerderheid. Slogans als 'We willen een blank Europa' hebben de mars voor veel Polen verpest.

Zo niet voor Czeslaw Bielecki, die in de mars een kans ziet voor verzoening. Zijn ogen twinkelen als hij zegt: "We hebben een missie vandaag." Bielecki is architect, intellectueel en columnist. Hij deed een vergeefse gooi naar het burgemeesterschap van Warschau. Tijdens het communisme werd hij drie keer gearresteerd, ging in hongerstaking en ontpopte zich in het vrije Polen als een gezaghebbende conservatief.

Laverend tussen de orkestjes met hun partizanenliederen legt Bielecki zijn missie uit. Onafhankelijkheid bestaat bij de gratie van onderlinge solidariteit, ook met de mensen met wie je het niet eens bent. De regering en de oppositie verwijt hij dat ze blijven steken in hun eigen gelijk. Telkens als Polen met elkaar overhoopliggen, worden ze door de grote buurlanden opgeslokt. "Daarom zijn onze christelijke waarden zo belangrijk. Ik ben geen katholiek, maar zonder katholicisme waren we tot pulp gedrukt tussen Rusland en Duitsland."

Een paar meter verderop, op een klein podium, zegt president Andrzej Duda dat de mars van vandaag 'voor iedereen' is. Even zag het daar niet naar uit: een paar dagen eerder had de burgemeester de mars verboden. Ze zat in haar maag met de organisatoren, waaronder het openlijk fascistische Nationaal-Radicale Kamp (ONR). “Warschau heeft al genoeg geleden onder agressief nationalisme", zei de liberale Hanna Gronkiewicz-Waltz. Omdat een kwart van het politiekorps zich ziek had gemeld (er liep een conflict over lonen), kon ze de veiligheid niet garanderen.

Vervolgens draaide een rechter het verbod terug, er was niets illegaals aan de mars. In de tussentijd hadden president Andrzej Duda en premier Mateusz Morawiecki al aangekondigd zelf een mars te organiseren. De regering onder leiding van de rechts-populistische PiS-partij wierp zich daarmee op als de hoeder van de demonstratievrijheid - een slimme move. Stilletjes werden de marsen aaneengesmeed. Burgerplatform, de partij van Gronkiewicz-Waltz, liep de zoveelste kras op.

Eensgezind

Terwijl de lucht zich vult met de rook van vuurwerk, zingt Bielecki zachtjes mee met het volkslied. "Laat Polen leven", speecht president Duda. Bielecki balt de vuist. En de extremisten? Die zijn "een minderheid van een minderheid. Het gaat om ons, de extremisten van het gezonde verstand".

Terwijl Polen steeds dieper verdeeld raakt, bekommert haast niemand zich meer om het midden.

De mannen wandelen richting de brug over de Wisla-rivier. Een strijker gaat met een daverende dreun af. Wacht, zegt Bielecki, "ik bel de rabbijn nog een keer". De rabbijn is naar huis gegaan. Het deert Bielecki niet. Polen heeft zich vandaag van zijn eensgezinde kant laten zien. Tevreden kuiert het kalme midden van de Poolse samenleving de brug op.