Wat staat er in het migratiepact en waarom keurt de regering het nog niet goed?

Het VN-migratiepact, voluit ‘Mondiaal Pact Voor Veilige, Ordelijke en Reguliere Migratie’, is een tekst waarin de VN-lidstaten zich engageren om maatregelen te nemen om de wereldwijde migratie in goede banen te leiden en samen te werken. Het is de allereerste keer dat er zo’n wereldwijd akkoord over migratie is bereikt.

Het document somt 23 doelstellingen omtrent migratie op waar de lidstaten zullen naar streven. Enkele voorbeelden:

Doelstelling 4: Lidstaten (lees: herkomstlanden) zorgen ervoor dat migranten hun identiteit kunnen bewijzen. Daarvoor registreren ze alle burgers en kunnen ze hen voorzien van geboorteaktes en andere identiteitsbewijzen. Niet onbelangrijk voor landen die migranten willen terugsturen naar hun land van herkomst.

Doelstelling 11: Lidstaten streven ernaar hun grenzen op een veilige en gecoördineerde manier te beheren. Migranten die grenzen op een legale manier willen oversteken moeten dat veilig kunnen doen. Het ‘irregulier’ oversteken van grenzen moet voorkomen worden.

Doelstelling 13: Lidstaten sluiten geen migranten op, behalve als het echt niet anders kan. Ze zoeken steeds naar alternatieven.

Om die doelstellingen te bereiken suggereert het document een aantal maatregelen.

Neem nu doelstelling 13 over het opsluiten van migranten: lidstaten geven de migrant in kwestie toegang tot een advocaat en leggen hem (haar) uit waarom hij (zij) opgesloten wordt in een taal die hij (zij) begrijpt.

Het volledige document (in het Engels) vindt u hier.

Neen. Lidstaten kunnen niet worden verplicht om deze maatregelen te nemen of deze beloftes na te komen. De tekst is juridisch niet bindend. Dat staat letterlijk in de tekst. Het is wel een moreel engagement, maar het document bevestigt dat de staten hun soevereiniteit behouden op vlak van migratiebeleid. Vooral Rusland en China hebben dat zo afgedwongen tijdens de onderhandelingen.

Staatssecretaris Theo Francken beaamt dat het migratiepact juridisch niet bindend is, maar hij maakt zich zorgen over de indirecte afdwingbaarheid. ‘Soft law’, noemt hij dat. In "De afspraak op vrijdag" vroeg hij zich af of de afspraken in dit pact niet kunnen gebruikt worden in binnenlandse rechtszaken. "We hebben al een aantal ophefmakende rechtszaken gehad. Denk aan de visazaak, de zaak over Soedan, een aantal andere principiële discussies over migratie", aldus Francken.

Professor Migratierecht Dirk Vanheule bevestigt dat dit pact inderdaad bij de zogenoemde ‘soft law’ hoort. “Internationale afspraken zoals dit migratiepact geven aan in welke richting landen willen gaan met het internationaal recht, zonder dat ze verbintenissen aangaan. Dat kan gebruikt worden door rechters voor de interpretatie van bestaande wetten, bijvoorbeeld over ‘veilige terugkeer’. Ook elementen uit dit pact kunnen daarvoor dus gebruikt worden.”

De bezwaren van staatssecretaris Francken snijden dus wel hout. Maar professor Vanheule relativeert: “Rechters gebruiken voor de interpretatie van bestaand recht een veelheid van bronnen. Het migratiepact wordt een nieuw element in de discussie, maar zal niet de grote ommekeer betekenen. Bovendien staan in het document heel wat bepalingen die onregelmatige migratie willen tegengaan. Bepalingen die sterk aandringen op terugkeer van migranten bijvoorbeeld, of op bestrijding van mensensmokkel. Die kunnen gebruikt worden voor een restrictieve interpretatie van migratie. Het kan beide richtingen uitgaan.”

Het lijdt geen twijfel dat het kabinet van staatssecretaris Theo Francken de laatste twee jaar voortdurend op de hoogte was van de ontwikkelingen over het migratiepact. Professor Internationaal Recht Jan Wouters (KU Leuven) bevestigt: “Dit document wordt al achttien maanden voorbereid en daar is voortdurend overleg over geweest, op het internationale niveau en ook binnen België. Het kan zeker niet zijn dat die tekst onbekend was.”

Volgens politiek journalist Ivan De Vadder zijn de belangrijkste redenen om de bekrachtiging van het migratiepact nu in vraag te stellen politiek-strategisch van aard. “De gemeenteraadsverkiezingen hebben aangetoond dat Vlaams Belang absoluut niet dood is, en de N-VA ziet zich verplicht haar rechterflank af te dekken. Daarom blijven ze een hard standpunt innemen over asiel en migratie.”

De N-VA is wakker geworden nadat er ook in Nederland twijfels is gerezen over het migratiepact. “Een aantal Nederlandse opiniebijdrages over dat pact zijn via de sociale media uitgebreid gedeeld door de achterban van Theo Francken”, zegt De Vadder.

Francken stelt dat hij wel al eerder kritische vraagtekens heeft geplaatst bij de tekst van het pact. Maar het kernkabinet en het parlementaire debat waren voor N-VA het uitgelezen moment om politiek te reageren. “Alles wat zich daarvoor heeft afgespeeld – tijdens de onderhandelingen – was ‘technisch’ voor de N-VA,” verduidelijkt Ivan De Vadder. “Dat de N-VA met deze houding de positie van de premier verzwakt en dat een eventuele terugtrekking uit het migratiepact een internationale blamage betekent, is voor de N-VA van minder belang.”

Premier Michel probeerde in de Kamer tijdens een debat de meubelen te redden door te beweren dat meerdere landen in Europa beginnen te twijfelen of ze dat pact nog wel zullen steunen.

Dat klopt. De Verenigde Staten beslisten van bij het begin al om niet mee te onderhandelen. Afgelopen zomer trokken ook Hongarije (van de rechts-populistische Victor Orban) en Oostenrijk zich formeel terug. Vooral dat laatste land was belangrijk. Oostenrijk heeft het migratiepact namelijk onderhandeld namens de EU – als EU-voorzitter.

Na die beslissing begonnen ook in andere landen twijfels te rijzen, ook al gingen ze in juli nog akkoord met de tekst. Tsjechië gaf aan zich te zullen terugtrekken. Polen zal dat wellicht ook doen.

In Nederland en Duitsland wordt over de tekst gedebatteerd, maar ziet het ernaar uit dat ze het pact zullen bekrachtigen.

In Italië bestuderen ze het akkoord nog. Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Denemarken zullen het wel goedkeuren. 

“België zal in Marrakesh, in december, het Globale Pact voor Migratie ondertekenen, want die tekst betekent een vooruitgang”, zei premier Michel eind september voor de Algemene Vergadering van de VN. Volgens professor Internationaal Recht Jan Wouters zou daarop terugkomen “een ernstige vorm van ‘desengageren’ zijn ten aanzien van de internationale gemeenschap.”

Vanaf januari volgend jaar is België lid van de VN Veiligheidsraad en het niet bekrachtigen van het migratiepact zou wel degelijk gezichtsverlies betekenen. “In de internationale diplomatie hangt je reputatie voor een stuk vast aan zaken als betrouwbaarheid, voorspelbaarheid, het gegeven woord”, zegt professor Jan Wouters.