De zwarte woede in "Kinderen van de Kolonie", jong en oud over onze koloniale erfenis 

Vanavond start de Canvasreeks "Kinderen van de kolonie". Het was te voorspellen dat de reeks, al voor de eerste aflevering is uitgezonden, een publiek debat zou doen ontstaan. Onze koloniale geschiedenis is nog niet geschreven. De geschiedenis van het hedendaagse Congo nog lang niet. Katrien Vanderschoot mocht meewerken aan het programma. Ze merkt veel woede bij de Congolese jongeren hier en in Congo. Maar dat is niet alleen een vaststelling. Het is ook een kans.

analyse
Katrien Vanderschoot
Journalist op de buitenlandredactie van VRT NWS, gespecialiseerd in Afrika.

Kinderen van de kolonie is een zesdelige reeks over onze koloniale erfenis. Bekijk vanavond de eerste aflevering om 21.20 uur op Canvas.

Het is eind mei. We rijden in Kinshasa van de ene plaats naar de andere, om te luisteren naar Congolese getuigen in Congo. Dat is noodzakelijk, want de geschiedenis krijgt pas invulling - ook jaren nadien - wanneer feiten en perceptie op een evenwichtige manier tegen het licht worden gehouden. De perceptie van iedereen die deze geschiedenis heeft meegemaakt weliswaar.

Net daar wil het in onze koloniale geschiedenis wel eens aan ontbreken, want onze terugblik is op z'n minst gekleurd, omstreden en onvolledig. De Congolese stem is al gehoord in de vele boeken en uitzendingen die over deze periode zijn geschreven en gemaakt, maar nooit de stem van iedereen. Nooit de stem van oud en jong tegelijk. 

Kaleidoscoop

Wat in de meer dan 100 uur interviews met Belgische en Congolese getuigen het meest choqueert, is dat de impact van de koloniale erfenis blijkbaar veel groter is op de jongere generatie Congolezen in Congo én België dan we tot nog toe veronderstelden.

Wie hier in België opgroeit maakt nog steeds een verdoken of soms openlijke vorm van racisme mee, door de ingebakken clichés over de Congolezen en de zwarten in het algemeen. Denk aan de rel rond de "oerwoudfuif", de "Handjes kappen" op Pukkelpop, de jonge zwarte die in Aarschot van het perron werd gegooid of andere vormen van discriminatie.  

Als je meespeelt met de Rode Duivels, dan word je beschouwd als een Belg, maar als je iets mispeutert, dan ben je meteen een zwarte

Tracy Bibo Tansia

Bovendien zijn jonge Congolezen in België, zoals Tracy Bibo Tansia (28), hartstochtelijk beginnen te graven in wat hun ouders en grootouders in Congo destijds meemaakten. Hun conclusie was al even choquerend. Ze lazen en hoorden over uitbuiting, segregatie en discriminatie. Dat zadelde hen op met een dubbel gevoel van miskenning en maakte de woede alleen groter. 

Onwetend = fatalistisch

Mensen die de goede verwezenlijkingen van de kolonisatie willen beklemtonen, zwaaien meestal met het argument dat het na het vertrek van de Belgen veel slechter is geworden. Dat argument klopt niet, zo maakt de reeks duidelijk. België en bij uitbreiding het Westen, zijn in het Koude Oorlogtijdperk Mobutu blijven steunen, niet omdat hij een goede leider was, maar uit geostrategische en vooral economische overwegingen. Pas toen in de jaren 90 de muur was gevallen, was Mobutu niet meer nodig en kon het rebellenleger van Laurent Kabila op enkele maanden tijd het grote land platlopen. Het enige verschil met wat voorafging, was dat de aasgieren minder uit Brussel, Parijs en Washington kwamen, dan wel uit Kigali, Kampala, Beiroet en Peking. 

Voor de gewone Congolees veranderde er nauwelijks iets. Het is dan ook niet verwonderlijk dat sommige van onze oudere getuigen in Congo met een nostalgische blik terugkijken op de Belgische periode. Toen was er nog een vorm van welvaart en orde, ook al was die autoritair. Voor de armste en minst opgeleide Congolezen, die we gingen opzoeken in de volkswijken als Mont Ngafula en Kisenso, weegt de chaos van vandaag niet op tegen de zekerheid van vroeger.

Jongeren en hun verzet

Bij de jongeren in Congo is het een heel ander verhaal. Die lopen over van woede en verontwaardiging. Burgerrechtenactiviste Gloria (25), bijvoorbeeld, heeft al eens in de gevangenis gezeten. Gloria gaat tekeer tegen het regime met een onvoorstelbare halsstarrigheid. Ze zal zich na het interview niet koest houden. Begin november is ze opgepakt na een protestactie tegen corruptie. Na 17 dagen cel kwam ze zondag vrij. 

Sommigen zeggen dat mijn toon is overgeslagen in haat. Maar het is de toon van de woede

Gloria Senga

Gloria haalt haar verontwaardiging bij haar grootvader, die als plaatselijke chef en partijlid van Lumumba's MNC mee mocht naar Brussel voor de Rondetafelconferentie in 1960. Zij werd tijdens haar rechtenstudies geïnspireerd door de Arabische Lente, die het politieke zelfbewustzijn van veel Afrikaanse jongeren aanscherpte. Gloria spaart daarbij haar kritiek op België niet. "Wie liet Congo zonder voorbereiding onafhankelijk worden? Wie heeft Lumumba vermoord? Wie heeft Mobutu de hand boven het hoofd gehouden? Wie gaat ontkennen wat Kabila in verband brengt met Louis Michel? België heeft een grote verantwoordelijkheid voor de huidige situatie", vertelt Gloria.

"Met de elite niets dan last "

Als president Kabila bang is van hoogopgeleide jongeren zoals Gloria, dan is dat omdat hij beseft dat die zich gulzig informeren en zich daardoor bewust worden van wat ze tekortkomen aan democratische vrijheden en mensenrechten. Het internet en hun internationale contacten via de sociale media bieden hen een perspectief waarvan hun grootouders alleen konden dromen. 

"Onderwijs is cruciaal voor het politieke zelfbewustzijn  bij de jongeren in Congo", dat zegt ook Tracy Bibo Tansia, die over het onderwerp haar thesis ging maken in haar moederland. Ze is bijzonder boos omdat het Belgische koloniale systeem destijds bewust naliet om het hoger onderwijs uit te bouwen, omdat het geen opstanden wilde.  "Avec les élites que d'ennuis", citeert ze het spreekwoord. Geen wonder dat België niets moest hebben van uit de pas lopende évolués zoals de jonge premier Patrice Lumumba.  

Kennis = bewustwording = respect

Kennis leidt tot democratische bewustwording. Toen en nu. Een bevolking dom houden leidt tot intellectuele verontwaardiging en soms tot revolutie.  Daarom wil "Kinderen van de kolonie" zonder taboes iedereen aan het woord laten en het debat voeden. Laat de meningen maar tegen elkaar botsen, laat het vuur maar knetteren, laat iedereen zijn hart maar luchten:  nostalgici, critici, mensen met 'voortschrijdend inzicht' én jongeren hier en in Congo. We kunnen er allemaal iets van opsteken en ons beeld verruimen.

Deze reeks hoeft 58 jaar na de Congolese onafhankelijkheid niemand met een schuldgevoel of met wrok op te zadelen. Integendeel. Ze biedt een unieke kans om onvertelde feiten uit te klaren, om oude wonden te helen en wederzijds onbegrip om te buigen in wederzijds respect. 

VIDEO: Idesbald Goddeeris, specialist koloniale geschiedenis van de KU Leuven, en Sandrine Ekofo, juriste met Congolese roots, praten in "De afspraak" over "Kinderen van de kolonie"

Videospeler inladen...

Meest gelezen