Conflict tussen Rusland en Oekraïne escaleert: Russen beschieten Oekraïense schepen en nemen ze in beslag, drie matrozen gewond

Volgens de Russische geheime dienst FSB schonden de drie Oekraïense schepen zondagochtend de Russische grens. Daarna ondernamen ze “nog een poging om illegale activiteiten te ontplooien in Russische territoriale wateren”. Dat zou gisteren om 19 uur gebeurd zijn (17 uur in België). De schepen zouden niet gereageerd hebben op “legitieme vragen” van de kustwacht van de FSB om onmiddellijk te stoppen en ze voerden “gevaarlijke manoeuvres” uit. 

Rusland heeft “conform het internationale recht en de binnenlandse wetgeving” gehandeld tijdens het incident met de Oekraïense schepen. Dat zegt Dmitri Peskov, woordvoerder van het Kremlin. Eerder had de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov gezegd dat het om een provocatie door Oekraïne ging.

De FSB bevestigt dat “wapens gebruikt zijn om de Oekraïense oorlogsschepen te stoppen”. Drie schepen van de Oekraïense marine zijn vervolgens door het Russische leger in beslag genomen en liggen bijgevolg aan de ketting in de Russische territoriale wateren in de Zwarte Zee. “Drie gewonde militairen van het Oekraïense leger krijgen medische zorg”, zegt de FSB. De soldaten zouden niet in levensgevaar zijn. 

De Oekraïense president Petro Porosjenko heeft meteen de legertop en de ministers van Binnenlandse Zaken en Defensie samengeroepen voor crisisoverleg. Porosjenko sprak zelf van een “daad van agressie om een voorbedachte escalatie uit te lokken”. De zeelieden worden “brutaal vastgehouden in overtreding met het internationaal recht”, verklaarde Porosjenko tijdens een vergadering van de Oekraïense nationale veiligheidsraad. Hij eist dat de Russische autoriteiten “hen samen met de schepen onmiddellijk overbrengen naar de Oekraïense kant en de de-escalatie van de situatie in de Zee van Azov verzekeren”.

Porosjenko heeft vandaag een decreet ondertekend om de krijgswet af te kondigen. Het parlement moet het decreet nu nog goedkeuren. Het decreet moet 60 dagen van kracht zijn, zo blijkt uit een verklaring op de website van de president. Ook roept de president volgens het Russische persbureau Interfax “de eerste golf van reservisten” op zich paraat te houden. 

De Oekraïense regering vraagt (net als de Russen) dat de VN-Veiligheidsraad bij elkaar komt. Aan dat verzoek is inmiddels gehoor gegeven: de VN-Veiligheidsraad komt vandaag (maandag) om 17 uur Belgische tijd bij elkaar in een spoedzitting. Dat melden diplomaten.

De NAVO-baas zei dat de verdragsorganisatie de Oekraïense territoriale integriteit en soevereiniteit ten volle steunt, ook de rechten op zijn territoriale wateren onder het internationale recht. Volgens bronnen bij de verdragsorganisatie is de bijzondere vergadering van de commissie vooral een symbool van de steun voor Oekraïne. Dat de NAVO zich direct mengt in het conflict, lijkt uitgesloten omdat Oekraïne geen lid is van de verdragsorganisatie.

Europees president Donald Tusk steunt Oekraïne en veroordeelt het gebruik van geweld door Rusland in de Zee van Azov. “De Russische autoriteiten moeten de Oekraïense zeelieden, schepen vrijgeven en afzien van verdere provocaties”, aldus Tusk op Twitter. Hij zegt dat hij over de kwestie heeft gesproken met de Oekraïense president Petro Porosjenko. “Europa zal verenigd blijven in de steun voor Oekraïne.”

De ambassadeurs van de EU-lidstaten komen later vandaag ook bij elkaar om het over de escalatie te hebben, zo is vernomen uit diplomatieke bronnen. 

Volgens Rusland werd het verplicht actie te ondernemen tegen de Oekraïense schepen omdat ze de vragen om te stoppen hadden genegeerd en gevaarlijke manoeuvres uithaalden. Meer details ontbreken voorlopig, maar het incident zou een grote escalatie van het conflict tussen beide landen kunnen veroorzaken. 

De Oekraïense marine zei eerder vandaag in een verklaring dat de Russische “agressieve acties” plaatsvonden toen drie van zijn schepen vanuit de Zwarte Zee naar Marioepol aan de Zee van Azov voeren (zie kaart onderaan). Een sleepboot zou daarbij schade hebben geleden aan zijn motor, vangrail en romp. Op Twitter verscheen een video van de aanvaring.

De Zee van Azov ligt ten oosten van het Krim-schiereiland, dat in 2014 door Rusland werd geannexeerd. Volgens de Russische autoriteiten waren de Oekraïners zonder de toestemming de grens overgestoken en bevonden de schepen zich in Russische wateren, en maakten de Oekraïners zich schuldig aan “provocerende acties”.

Het Russische persagentschap TASS meldt intussen dat er een gerechtelijk onderzoek is geopend vanwege “de schending van de Russische staatsgrens”. De FSB beweert ook “onweerlegbaar bewijs” te hebben dat Kiev de Oekraïense marine gebruikt heeft om te “provoceren” in de Zwarte Zee.

Het is afwachten wat dat bewijs moge zijn, gelijkaardige claims konden in het verleden zelden tot nooit hardgemaakt worden.

Volgens Oekraïne waren de Russen ingelicht over  hun plan om de schepen te verplaatsen van Odessa naar de Zee van Azov. Volgens de Oekraïense marine is de Russische actie een schending van het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee. De drie schepen zijn volgens Oekraïne dan ook onrechtmatig door Rusland in beslag genomen.

De Oekraïense ambassadeur bij de Verenigde Naties, Volodymyr Yelchenko, heeft gevraagd dat de VN-Veiligheidsraad bij elkaar zou komen om zich over het incident te buigen, zo kondigde hij op Twitter aan.

Als reactie op de gebeurtenissen blokkeerde Rusland de Straat van Kertsj, de verbinding tussen de Zwarte Zee en de Zee van Azov, met een cargoschip. Intussen heeft Rusland de Straat van Kertsj opnieuw geopend voor de scheepvaart. Oekraïense marineschepen konden niet huiswaarts keren richting de Zee van Azov, meldden Russische media gisteren. Sinds president Poetin in 2014 de Krim van Oekraïne afnam en annexeerde is de toegang biedende straat van Kertsj aan beide zijden Russisch.

De Straat van Kertsj is de smalle passage tussen de Krim en het vaste land van Rusland. De ruim 18 kilometer brede straat verbindt de Zwarte Zee en de noordelijker gelegen Zee van Azov. Zowel Rusland als Oekraïne grenzen aan de Zee van Azov, die in feite een binnenzee van beide landen is. Vandaar dat er vaak Oekraïense schepen doorheen willen varen.

Probleem voor Oekraïne: sinds president Poetin in 2014 de Krim van Oekraïne afnam en annexeerde is de toegang biedende straat van Kertsj aan beide zijden Russisch. De Russen bouwden afgelopen jaren bovendien een brug over de straat van Kertsj en het vasteland. De Russen beheersen de facto de toegang tot de Zee van Azov, tot ergernis van Oekraïne. Dat land beschuldigt Rusland van pesterige controles van schepen die aanmeren in Oekraïense havens zoals Marioepol of Berdjansk.

Rusland is eerder dit jaar ook door de Verenigde Staten beschuldigd van het bemoeilijken van het scheepvaartverkeer naar Oekraïne door de smalle zeestraat. Washington riep Moskou op te stoppen met wat het “intimidatie van de internationale scheepvaart” noemt richting Oekraïne. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken is de vermeende intimidatie onderdeel van de “ondermijning van Oekraïne” waar Rusland al langere tijd mee bezig zou zijn.

Het conflict tussen Rusland en Oekraïne heeft vandaag ook geleid tot gewelddadige protesten aan de Russische diplomatieke vertegenwoordigingen in Oekraïne.  

Zeventig manifestanten verzamelden aan het Russisch consulaat in Charkiv, zo meldt de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Ze probeerden er banden in brand te steken. In de hoofdstad Kiev liep een Russische diplomatieke wagen brandschade op. In Odessa gooiden zowat honderd manifestanten voetzoekers naar het Russische consulaat.

Andere landen in Europa waarschuwen voor een escalatie in het conflict tussen Rusland en Oekraïne. De Noorse premier Erna Solberg zei dat ze hoopt dat de spoedvergadering van de VN-Veiligheidsraad zal helpen “de spanningen af te bouwen”.

“Rusland moet zijn provocerend gedrag beëindigen en het scheepvaartverkeer toelaten volgens het volkerenrecht”, aldus de Zweedse minister van Buitenlandse Zaken Margot Wallström op Twitter. De confrontatie “is erg verontrustend”, aldus de Deense minister van Buitenlandse Zaken, Anders Samuelsen, eveneens op Twitter. De situatie kan volgens hem escaleren. “Alle steun voor Oekraïne”, klonk het nog.

Ook Frankrijk betreurde het gebruik van geweld door de Russische kustwacht. Volgens een persbericht van het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken lijkt niets “dit gebruik van geweld door Rusland te rechtvaardigen, rekening houdend met onze kennis van de feiten in dit stadium”.

Een woordvoerder van de Britse premier Theresa May noemde het gebruik van geweld door de Russische grenswacht “een daad van agressie”. “Rusland mag niet toegelaten worden geweld te gebruiken om een grotere druk op Oekraïne uit te oefenen”, zei hij.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas stelde vandaag voor dat Duitsland en Frankrijk kunnen bemiddelen tussen Oekraïne en Rusland, om te vermijden dat de spanningen tussen beide landen uitmonden in een “ernstige crisis”. 

Maas zei dat ter gelegenheid van een vergadering die vandaag plaatsvond in Berlijn met Frankrijk, Rusland en Oekraïne. De vergadering tussen de politieke directeurs van Buitenlandse Zaken van de vier landen, was al lang voorzien.

Voor Maas zijn de spanningen rond de Krim en het oosten van Oekraïne een gevaar voor de veiligheid van Europa. “We gaan ons beiden engageren om eindelijk tot een politieke oplossing te komen, wat we al lang geleden hadden moeten doen”, aldus de minister.