Wat bezielde Rusland om drie Oekraïense schepen te beschieten en in beslag te nemen?
Wat bezielde Moskou om drie Oekraïense schepen in beslag te nemen die vanuit de Zwarte Zee op weg waren naar de Zee van Azov? Als reactie op het incident, waarbij een aantal Oekraïense bemanningsleden gewond raakte, bracht Oekraïne zijn strijdkrachten in staat van paraatheid. Rusland kreeg ook meteen een golf van kritiek over zich heen vanuit het Westen.
Eén mogelijke verklaring voor het Russische optreden is dat het Kremlin het nodig vond het patriottische vuur weer iets op te stoken nu de populariteit van president Poetin dalende is. Dat is een gevolg van de verhoging van de pensioenleeftijd, een maatregel waartegen breed verzet bestaat onder de Russische bevolking. In 2014 legde de annexatie van het Oekraïense schiereiland Krim Poetin geen windeieren: zijn populariteit schoot meteen omhoog.
Maar het lijkt er meer op dat het incident het logische vervolg is van een operatie waarmee Rusland al veel langer bezig is. Na de annexatie van de Krim leek het er even op dat Rusland via land een corridor naar het schiereiland in handen probeerde te krijgen, maar een poging van de pro-Russische separatisten om de Oekraïense havenstad Marioepol in handen te krijgen mislukte. Sindsdien is Rusland langzaam bezig het oostelijke deel van de kust van Oekraïne, met de havensteden Berdjansk en Marioepol, af te knijpen.
Het lijkt er meer op dat het incident het logische vervolg is van een operatie waarmee Rusland al veel langer bezig is
Vooral sinds de opening van de brug tussen het zuiden van Rusland en de Krim - een miljardenproject dat volgens de internationale gemeenschap illegaal was - heeft Moskou de druk opgevoerd. Sindsdien houdt de Russische marine niet alleen Oekraïense, maar ook buitenlandse schepen die op weg zijn naar de twee havensteden tegen voor inspecties die soms dagen kunnen duren.
Volgens Moskou is dat nodig om de aanvoer van oorlogsmateriaal te voorkomen en de pasgebouwde brug te beschermen tegen mogelijke aanslagen. Maar het voornaamste doel lijkt te zijn de toch al wankele economie van dat deel van Oekraïne te ondermijnen. Een groot deel van de export van staal, graan en andere producten uit het oosten van Oekraïne loopt via de Straat van Kertsj. Alleen al de brug is een obstakel: ‘Poetins brug’, gebouwd door een van zijn vrienden, is te laag voor grote containerschepen.
Zeggenschap
De Russische operatie staat op gespannen voet met een verdrag dat Oekraïne en Rusland in 2003 sloten. Daarin spraken zij af dat ze gezamenlijk de zeggenschap hebben over de Straat van Kertsj en de Zee van Azov. Maar sinds de aansluiting van de Krim beschouwt Rusland de hele zeestraat als deel van zijn territoriale wateren.
Het Kremlin weet dat Oekraïne weinig kan uitrichten tegen de Russische campagne om de Zee van Azov langzamerhand af te sluiten en in exclusief Russische wateren te veranderen. Kiev heeft slechts een handvol oorlogsschepen in het gebied. Oekraïne raakte een deel van zijn oorlogsvloot kwijt toen Rusland de Krim innam, inclusief de marinehaven Sevastopol. Het staat wel vast dat Oekraïne het onderspit zal delven bij het uitbreken van een rechtstreeks militair conflict met Rusland.
Anders Aslund, Rusland-expert van de Atlantic Council, pleit er daarom voor dat de NAVO en de VS oorlogsschepen naar de Zee van Azov sturen om de vrije doorvaart door de Straat van Kertsj te garanderen. Dat zou volgens hem geheel in overeenstemming zijn met het VN-Zeerechtverdrag uit 1982. Maar Moskou rekent er kennelijk op dat de westerse landen niet zover zullen gaan, uit vrees dat het op een rechtstreekse confrontatie uitloopt.
Het staat wel vast dat Oekraïne het onderspit zal delven bij het uitbreken van een rechtstreeks militair conflict met Rusland
Sinds de annexatie van de Krim reageert Rusland iedere keer met spierballenvertoon, zodra westerse oorlogsschepen op de Zwarte Zee opduiken. Daarbij kwam het enkele keren bijna tot incidenten, zoals eind 2017 toen een Russisch militair toestel slechts op een paar meter langs een Amerikaans gevechtstoestel scheerde. De leiding van de Russische luchtmacht verdedigde het optreden van de Russische piloot: “De Amerikanen hebben hier niets te zoeken. Dit is een omsloten zee.” Het staat wel vast dat Rusland nog assertiever zal reageren op machtsvertoon van Amerikaanse of NAVO-schepen op de Zee van Azov.
De eerste reactie van president Trump was ook niet erg bemoedigend voor Oekraïne. Trump maakte geen woord vuil aan het incident, toen de eerste berichten over de confrontatie bij de Straat van Kertsj binnenliepen. Wel herhaalde hij zijn klacht dat de Europese NAVO-partners nog steeds niet voor “hun Militaire Bescherming” betalen. “Dat moet snel veranderen!”, zei hij in een tweet.
Twitter bericht wordt geladen...
De vrees bestaat dat de gevechten in het oosten van Oekraïne weer zullen oplaaien als gevolg van de spanning tussen Rusland en Oekraïne. De afgelopen maanden was het tamelijk rustig langs de frontlijn rond het rebellengebied. Maar de autoriteiten in de rebellenrepubliekjes Donetsk en Loehansk liggen wegens de slechte economische situatie steeds meer onder vuur van hun eigen bevolking, met als risico dat zij de oorlogssfeer zullen aangrijpen voor een nieuw offensief.