Marseille staat op instorten: “Als het slecht weer is, komt er gekraak uit de muren”

Eliane Pascale zat televisie te kijken op de bank in haar huurhuis in Marseille, toen ze een krakend geluid in haar keukentje hoorde. Het kwam van boven. Pascale liep naar de keuken en staarde een paar seconden naar het plafond. Niets abnormaals te zien.

Ze liep terug naar de woonkamer, om vrijwel meteen een enorme knal te horen. Vol ongeloof keek ze om naar haar keuken: het plafond was ingestort, een paar tellen nadat ze daar zelf pal onder had gestaan.

"Al een half jaar geleden heb ik bij mijn huisbaas gemeld dat het plafond lekt, maar hij heeft er nooit iets aan gedaan", zegt ze als ze de ravage laat zien. "Ik had wel dood kunnen zijn. Het is een grof schandaal. Een dag eerder liep mijn kleinzoon hier nog spelend rond.”

Zo'n 100.000 van de grofweg 860.000 inwoners van Marseille wonen in onveilige appartementen en huizen. Van de particuliere (huur)woningen is 13 procent onveilig volgens een onderzoeksrapport uit 2015. Het betekent dat zo'n 42.000 woonruimten in de tweede stad van Frankrijk een risico voor de veiligheid en gezondheid van de bewoners vormen.

Op 5 november stortten drie gebouwen in het centrum in. Bij die ramp in de Rue d'Aubagne in volksbuurt Noailles kwamen acht mensen om het leven. De tragedie zette het probleem van vervallen woningen, dat al decennia bestaat, opnieuw op de kaart in Frankrijk. De Rue d'Aubagne is het symbool geworden van fatale nalatigheid.

Achtduizend demonstranten verzamelen zich op woensdagavond voor een protestmars naar het stadhuis. Ze rouwen om de slachtoffers van de Rue d'Aubagne, voor wie bloemen worden neergelegd en kaarsjes worden gebrand. Maar ze zijn bovenal boos. Boos op de gemeente, in het bijzonder op Jean-Claude Gaudin, al 23 jaar de burgemeester van Marseille. "Gaudin, moordenaar", scanderen de actievoerders.

Trappenhuis

De burgemeester vond aanvankelijk dat hij "geen specifieke verwijtbare fouten heeft gemaakt". Vlak na het instorten van de gebouwen schreef de gemeente op Twitter dat hevige regenval de hoofdoorzaak van de ramp was.

Maar in de dagen en weken na de catastrofe stapelen de verwijten zich op. Tot drie keer toe ontving de gemeente een rapport waaruit bleek dat de huizen onveilig waren. Het laatste rapport, twee weken voor de ramp opgesteld door een architect, sprak van "een ernstig en onmiddellijk gevaar". Dat de panden desondanks niet werden gesloten, wijt de burgemeester aan de daartoe benodigde procedures, die te lang en omslachtig zouden zijn.

De gemeente werd verder in diskrediet gebracht door een vertrouwelijke brief van het regionale gezondheidsagentschap aan de gemeentelijke gezondheidsdienst, die in handen van Le Monde kwam. De rapporteurs van de gezondheidsdienst, die beoordelen of woningen veilig zijn, zouden de ernst van gebreken in huizen regelmatig 'onderrapporteren', en de risico's voor bewoners 'bagatelliseren'. Veel gebouwen die op grond van de veiligheidsrisico's gesloten hadden moeten worden, werden toch veilig verklaard.

Gaudin gaf uiteindelijk toe dat de gemeentelijke diensten "niet altijd genoeg hebben gedaan om het probleem van onveilige woningen op te lossen". Minister van Binnenlandse Zaken Christophe Castaner heeft een onderzoek naar de gang van zaken in de Rue d'Aubagne aangekondigd, waarbij ook de rol van de gemeente onder de loep wordt genomen.

Terwijl de demonstranten richting het stadhuis lopen, zijn brandweerlieden een straat verderop in de weer met een hoogwerker. Ze evacueren de bewoners van een pand waarvan het trappenhuis het dreigt te begeven. Sinds de fatale 5 november zijn meer dan duizend mensen uit hun woningen geëvacueerd. "Eergisteren stortte hier vlak bij nog een balkon in. Nu een trappenhuis. Onze huizen vallen als dominostenen", zegt Magali Savary, die een paar straten verder woont.

Savary heeft een 13-jarige zoon. Na het ongeluk in de Rue d'Aubagne besloot ze te verhuizen. "Wat als het hier ook misgaat?", dacht ik ineens. Als mijn kind iets overkomt, zou ik dat mezelf nooit vergeven." Savary vond een appartement in een nieuwere buurt aan de rand van het centrum. "Ik heb het geluk dat ik een klein beetje geld gespaard heb, de meeste mensen kunnen helemaal niet weg.”

Marseille is een atypische Franse stad. In de binnensteden van Parijs, Lyon, Bordeaux en Nantes kunnen doorgaans alleen kapitaalkrachtigen zich de hoge huurtarieven in het stadshart veroorloven. In Marseille daarentegen bestaat een groot deel van het centrum uit quartiers populaires. Volkswijken als Noailles, waar geen yuppen, kunstenaars en studenten wonen, maar marktkooplui en andere kleine handelaars. Een groot deel van hen is van Maghrebijnse of Afrikaanse komaf.

In 2013 was Marseille de culturele hoofdstad van Europa. In de aanloop naar dat jubeljaar knapte de gemeente een deel van het centrum op. De Vieux Port, de oude haven die het middelpunt van de binnenstad vormt, werd omgetoverd in een toeristenvriendelijk voetgangersgebied.

De 18de-eeuwse panden in Noailles, slechts een paar honderd meter van de Vieux Port, bleven onaangeroerd, net als de meeste wijken ten noorden van de oude haven. Zo werd Marseille een stad met twee gezichten. Een deel van het centrum is gegentrificeerd, terwijl buurten als Noailles nog altijd echte volksbuurten zijn.

Doorn in het oog

Karima en Zabar Salhi wonen met hun drie kinderen in een flatje van 27 vierkante meter aan een druk marktplein in Noailles. Ze leven allebei van een uitkering. De twee jongste kinderen slapen in een hoogslaper. Plaats voor meer bedden is er niet: de ouders en hun oudste zoon slapen op de bank of op een matras op de grond.

Karima wijst naar scheuren in de muren, die dwars door de betegeling en het plaveisel lopen. De muur tussen de bad- en de woonkamer staat scheef. Uit onafgewerkte stopcontacten steken felgekleurde draadjes naar buiten. "Je hoort hier de hele nacht ratten lopen", vertelt Karima. "Mijn jongste dochter durft 's nachts vaak niet te slapen. Als het slecht weer is, komt er gekraak uit de muren. Dan vraag ik me af of we de volgende morgen niet allemaal beneden zullen liggen, bedolven onder het puin."

Volgens Gérard Oreggia, die meeloopt in de protestmars, is Gaudin burgemeester voor de helft van de Marseillenaren. "Het laat hem koud in wat voor huizen de armen wonen. Toeristen die hier met een cruiseschip aanmeren, zien die huizen niet. Maar daarmee zijn ze niet weg."

"De arme wijken in het centrum zijn de burgemeester een doorn in het oog", zegt Bruno Le Dantec, een schrijver die actie voert tegen het stadsvernieuwingsbeleid van de gemeente. In La Plaine, een volksbuurt ten oosten van Noailles, heeft de gemeente in september een populaire markt gesloten. "Dat wordt een voetgangersgebied met bankjes", zegt Le Dantec. "En als zogenaamde vervanging voor de markt bouwt de gemeente luxe overdekte winkelcentra."

"Het is een kwestie van politieke keuzes", zegt Oreggia. "De gemeente heeft wel geld, maar dat geven ze uit aan projecten die toeristen en investeerders moeten lokken. Leuk hoor, dat ze de haven en het stadion van Olympique Marseille hebben gerenoveerd. Maar wat heb je daaraan als je huis op instorten staat?"