Joodse gemeenschap eist onderzoek naar rol NMBS bij deportaties in WO II

Duitsland, Frankrijk en nu ook Nederland. In die landen leidde een grondig intern onderzoek naar de rol van de nationale spoorwegmaatschappij bij de Jodendeportatie in Wereldoorlog II tot de volgende conclusie: er is een pak geld verdiend op de kap van de gemeenschap. "NS heeft in opdracht van de bezetter treinen gereden. Dit is een zwarte bladzijde in de geschiedenis van ons land en ons bedrijf", klinkt het nu bij het Nederlandse spoorbedrijf, dat schadevergoedingen gaat betalen aan overlevenden en nabestaanden.

Het Nederlandse nieuws leidt nu tot een nieuwe oproep vanuit de Belgische gemeenschap, die ook in politieke kringen bijval krijgt. In gesprek met Joods Actueel pleiten zowel Mechels burgemeester Bart Somers (Open Vld) als Antwerps schepen Claude Marinower (N-VA) voor een onderzoek naar de rol van de NMBS. Somers: "De NMBS is mijn inziens moreel verplicht een grondig en objectief historisch onderzoek te doen naar haar betrokkenheid bij de deportaties van meer dan 25.000 Joden en Roma naar de nazi-vernietigingskampen."

Bij de NMBS is over de kleur van die bladzijde namelijk weinig concreets geweten. De Belgische spoorwegmaatschappij hield tot nu toe de boot af voor een intern onderzoek. "De NMBS heeft een dergelijke vraag in deze zin nooit eerder gekregen", klinkt het. Nochtans stelde het rapport 'Gewillig België' - besteld door de Senaat - in 2003 al duidelijk dat de verschillende overheidsdiensten orders vaak zonder protest uitvoerden. "Ook een directielid van de NMBS werd daarin als toonbeeld van die samenwerkingspolitiek naar voor geschoven, maar over de Jodendeportaties an sich was het rapport vrij rudimentair", zegt Christophe Busch van het museum Kazerne Dossin.

"Het is tekenend dat dit pas in een stroomversnelling zou komen nadat er in Nederland iets beweegt", hekelt Michaël Freilich, hoofdredacteur van Joods Actueel, de houding van NMBS. In 2012 erkende Jannie Haek, toen gedelegeerd bestuurder van de NMBS Holding, in een toespraak nochtans dat de Belgische spoorwegen een rol speelden bij de deportaties. "Een simpele 'sorry' volstaat niet. De NMBS moet echt gaan graven, maar blijkbaar is men bang voor wat er in de kast zit", zegt Freilich.

Verzetsdaden

Freilich verwijst naar geruchten over "hand-en-spandiensten" bij directieleden, waarbij de grens tussen eigen naam en collectieve verantwoordelijkheid dun is. Aan de andere kant verweerde de NMBS zich in het verleden ook al met een lichtpunt: België is het enige land in Europa geweest waar het verzet een actie ondernam om een trein met gedeporteerde Joden te onderscheppen.

"Het zegt toch wel iets over de NMBS dat ze zich op verzetsdaden gaan richten", zegt Busch, al verduidelijkt hij meteen dat het "geen intentieproces hoeft te zijn". Hij verwijst naar de vele Duitse bedrijven die deel uitmaakten van de oorlogseconomie, maar wel - "de een al wat vroeger dan de ander" - gedetailleerd studiewerk ondersteunden. "Daar kwamen meestal heel complexe en genuanceerde verhalen uit, waar je vooral lessen uit kan trekken", geeft Busch meteen ook het belang van zo'n studie aan: "Overlevers, kinderen of kleinkinderen zitten meestal niet te wachten op financiële tegemoetkoming, wel op eerlijke geschiedvoering en erkenning."

Concreet zou dat willen zeggen: NMBS die de archieven openstelt en investeert in een onderzoek, doctoraat of commissie. "En als blijkt dat geld verdiend is aan die deportaties, zou er een compensatieregeling moeten komen", vindt Freilich. "Dat kan ook in de vorm van ondersteuning van positieve doelen om antisemitisme tegen te gaan." In Nederland, waar drie keer zoveel Joden gedeporteerd zijn, zou het om 2 miljoen euro gaan.