Markante plekken: de ondergrondse grafgalerijen van de begraafplaats van Laken
In de reeks "Markante plekken" gaat onze fotograaf Alexander Dumarey elke week op zoek naar een opvallende plaats met een verhaal. Soms bekend, soms vergeten. Soms druk, soms verlaten. Soms nieuw, soms eeuwen oud. Maar allemaal hebben ze een boeiende geschiedenis. Vandaag: de begraafplaats van Laken.
De begraafplaats van Laken ziet er op het eerste zicht uit als zoveel andere begraafplaatsen, maar dan met opvallend veel monumentale graven. Maar wat de plek echt uniek maakt, zit ondergronds. Daar bevindt zich een opvallend stukje funerair erfgoed: zo'n 300 meter aan ondergrondse grafgalerijen.
Hoe ver de geschiedenis van de begraafplaats van Laken precies teruggaat, is niet duidelijk, maar het is wel zeker dat er in de 13e eeuw al een parochiekerk met kerhof was. Tegen de 16e eeuw is de kerk in Laken een populaire bedevaartsbestemming geworden door de nabijgelegen Sint-Annabron, die naar verluidt helende krachten heeft.
De eerste grote uitbreiding van de begraafplaats gebeurt in 1831. Omdat de kersverse koning Leopold I in Laken komt wonen, wordt verwacht dat de begraafplaats zal boomen in populariteit. De oppervlakte wordt meer dan verdubbeld naar 1 ha 23. Na het overlijden van koningin Louise-Marie in 1850 wordt de plek alleen maar meer gegeerd als finale rustplaats. Een nieuwe uitbreiding volgt en de begraafplaats verdubbelt weer in oppervlakte.
Door de sterke bevolkingsgroei van Brussel en Laken kampt de begraafplaats halfweg 19e eeuw met plaatsgebrek. Toenmalig Brussels schepen van Openbare Werken Emile Bockstael bedenkt een inventieve oplossing voor dit probleem. Geïnspireerd door Zuid-Europese begraafplaatsen ontwerpt hij een grafgalerij, zodat er meer mensen op beperkte ruimte begraven kunnen worden. Maar in tegenstelling tot in bijvoorbeeld Madrid en Genua, waar de galerijen bovengronds zijn, stelt Bockstael voor ze in Laken ondergronds te bouwen.
In 1878 wordt het eerste deel van de galerij in dienst genomen. Het concept is een groot succes en krijgt al snel navolging. Het duurt niet lang of vijf andere Brusselse begraafplaatsen bouwen een eigen grafgalerij. De jaren daarop volgen meerdere uitbreidingen van het gangenstelsel in Laken, tot er in 1935 zo'n 300 meter aan ondergrondse galerijen zijn. In totaal is er nu plaats voor 4.061 kisten.
In de jaren 80 zijn de galerijen in slechte staat door insijpelend regenwater en betonrot. Een groot deel van de gangen wordt afgesloten voor het publiek. In 1997 volgt de bescherming voor het oudste deel, maar het is nog wachten tot 2012 voor een grondige restauratie van start gaat. Na 5 jaar restauratiewerken gaan de galerijen in juni 2017 weer open voor het publiek.
