AfricaMuseum heropent: “Was er een genocide? Misschien onbedoeld, maar het resultaat was hetzelfde”
Honderdtwintig jaar na zijn oprichting als pronkstuk van koning Leopold II, en na vijf jaar renovaties, heropent het AfricaMuseum in Tervuren dit weekend met een vernieuwde tentoonstelling én een Afrikaanse blik op verleden en toekomst. “Het kolonialisme was een immoreel systeem dat we afwijzen.”
Wie vroeger het AfricaMuseum bezocht, viel al snel over standbeelden die de Afrikaanse bevolking als ‘primitieven’ voorstelden, zoals dat van een man in gemaskerd luipaardkostuum die een slaaf onderwerpt. Over de controversiële geschiedenis van Congo als privé-eigendom van koning Leopold II, en later van Belgisch Congo, viel toen nog geen kritisch woord te bespeuren. En al evenmin over de actualiteit uit het hart van Afrika vandaag. Vanaf dit weekend is dat voorgoed anders.
Precies 120 jaar na de oprichting als koloniaal pronkstuk van koning Leopold II heropent het vernieuwde AfricaMuseum in Tervuren met als doel het verleden correct te duiden én de brug te slaan met het bruisende Afrika van nu. Aan de nieuwe tentoonstelling werd gisteren nog met man en macht aan gewerkt, maar de directie maakt zich sterk dat tegen zaterdag, op een paar details na, alles af zal zijn.
Dan zal de bezoeker na de indrukwekkende, ondergrondse inkomhal van architect Stéphane Beel meteen geconfronteerd worden met alle controversiële standbeelden. Ze staan opeengepakt in een oud keldergewelf – voorgoed weggestopt, maar niet vergeten. Ze worden gadegeslagen door een kleurrijk schilderij van de populaire Congolese schilder Chéri Samba. Daarop is te zien hoe Afrikanen touwtrekken om de omstreden luipaardman uit het museum te halen, terwijl blanke Europeanen dat nog proberen te verhinderen.
Toeschouwer is directeur Guido Gryseels, die vertelt hoe het museum bewust “afstand neemt van het kolonialisme als bestuursvorm, omdat het gebaseerd was op militaire bezetting en autoritarisme, een immoreel systeem dat we moeten afwijzen”.
Forum voor debat
Bijna zestig jaar na Congo’s onafhankelijkheid zegt hij ook “de verantwoordelijkheid te nemen omdat de koloniale boodschap die we hielpen verspreiden gevolgen had voor de huidige problemen in de multiculturele samenleving”. In de plaats van raciale vooroordelen te bevestigen zal het museum nu “een forum voor debat” zijn. Diversiteit zal weerspiegeld worden in het aantrekken van een groter aantal Afrikaanse wetenschappers – nu slechts 8 procent.
Om komaf te maken met de verengde ‘blanke’ visie werden afgevaardigden van de Afrikaanse diaspora in België betrokken bij de inrichting van de tentoonstelling. Cocurator Bambi Ceuppens laat in de controversieelste ruimte – waar ‘Belgisch Congo’ aan bod komt – Afrikaanse intellectuelen ook hun zeg doen op levensgrote videoschermen.
Zo vraagt historicus Elikya M’Bokolo zich daar af of er tijdens de Leopoldistisch-Belgische periode een genocide werd gepleegd of niet? “Misschien onbedoeld, maar het resultaat was met een paar miljoen doden wel hetzelfde”, vat Ceuppens zijn boodschap samen.
‘Het is symbolisch belangrijk dat we afstand nemen van de man die dit museum stichtte’
Daarom is ook de buste van koning Leopold II uit deze ruimte gebannen naar elders in het museum. “Het is symbolisch belangrijk dat we afstand nemen van de man die dit museum stichtte”, zegt ze.
Naast het memoriaal waarop 1.508 gesneuvelde Belgische kolonialen vermeld staan, zijn nu ook de namen te zien van, onzichtbare en naamloze, Congolezen. Ze worden via een kunstwerk van de Congolese artiest Freddy Tsimba met daglicht op de muur geprojecteerd.
Nadia Nsayi (Broederlijk Delen) legt in een videoboodschap de brug met Congo vandaag – waar nog altijd mensen anoniem sterven wegens wanbeheer.
Lees verder onder de foto.
Restituties ‘niet langer uitgesloten’
In de rituelenzaal zijn de creatieve Afrikaanse invloeden van vandaag alomtegenwoordig. Artefacten die herinneren aan geboorte, huwelijk en dood worden afgewisseld met modern, kleurrijk textiel van trotse Congolese mama’s.
Toch voelt ook de aandachtige bezoeker hier de loden last van het verleden op de schouders. Zo zijn in een hoekje de voorouderbeelden te zien van Tabwa-chef Kansabale en zijn echtgenote. In 1885 werden ze gestolen tijdens een gewelddadige expeditie van Belgisch luitenant Emile Storms, die naar België ook de schedel meebracht van de door hem verslagen chef Lusinga. Zowel de schedel als de tentoongestelde voorouderbeelden worden nu door de Congolese gemeenschap teruggeëist.
Cocurator en historicus Hein Vanhee: “We distantiëren ons van deze plunderingen, en dat zal ook in het bijschrift bij de beelden worden geduid. We sluiten niet uit dat er effectief restituties zullen gebeuren, maar dan moet het zinvol en verantwoordelijk gebeuren.”
Info over bezoekuren en tickets: www.africamuseum.be
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
