Gratis openbaar vervoer in Luxemburg, maar lost dat ook de files op?
Luxemburg wordt het eerste land ter wereld, en voorlopig het enige, dat gratis openbaar vervoer introduceert. De centrumlinkse regering van het groothertogdom hoopt hiermee de files te bestrijden. Deskundigen hebben er een hard hoofd in of dat gaat lukken. In tientallen Europese steden waar de jongste twintig jaar de bus- en treinkaartjes werden afgeschaft, leidde dat niet of nauwelijks tot minder auto’s op de weg.
Gratis openbaar vervoer in Luxemburg is een van de plannen van de nieuwe regering van Xavier Bettel, die woensdag voor een tweede termijn als minister-president werd ingezworen. Veel details moeten nog worden geregeld voor de maatregel volgende zomer van kracht wordt. Zo wordt er gedubd over de vraag wat er gebeurt met de eersteklasrijtuigen van de spoorwegen.
Luxemburg kent al sinds afgelopen zomer gratis openbaar vervoer voor kinderen en jongeren onder de 20 jaar. Alle anderen betalen 2 euro voor een kaartje waarmee ze tot twee uur lang kunnen reizen. Het land is zo compact dat met een enkel kaartje vrijwel elke bestemming binnen twee uur te bereiken is.
“Politiek gezien is het een aantrekkelijke maatregel”, zegt Bert van Wee, hoogleraar transportbeleid aan de TU Delft, over gratis openbaar vervoer. “Maar het is ook een peperdure operatie die vrijwel niet leidt tot minder files, zo blijkt uit ervaringen elders. Het zijn niet zozeer de automobilisten die vaker de bus of de trein nemen, maar juist de mensen die al gebruik maakten van het open vervoer.”
Tallinn
In Tallinn, de hoofdstad van Estland, werd een ‘nultarief’ voor bus, trein en veerdienst ingevoerd in 2013. Het stadsbestuur zegt 20 miljoen euro per jaar te verdienen aan het openbaar vervoer. Dat komt voor een deel doordat Esten van buiten de stad en toeristen wel bleven betalen, tenzij ze zich als inwoner lieten inschrijven. Dat deden 25.000 mensen, wat de stad 1.000 euro per inwoner extra oplevert bij de verdeling van de inkomstenbelasting.
Afgezien van het belastingvoordeel lijkt het gratis openbaar vervoer Tallinn weinig op te leveren. Uit onderzoek naar het eerste jaar is gebleken dat bussen, treinen en veren 14 procent meer passagiers vervoerden, maar dat het gebruik van de auto met slechts 5 procent daalde. Ook werden er langere autoritten gemaakt. Het aantal kilometers dat te voet werd afgelegd zakte drastisch – met 40 procent.
Uit onderzoek is gebleken dat bussen, treinen en veren 14 procent meer passagiers vervoerden, maar dat het gebruik van de auto met slechts 5 procent daalde
Uitstoot
“Je ziet precies gebeuren wat de verkeersmodellen voorspellen”, zegt hoogleraar Van Wee. Terwijl de files nauwelijks afnemen, kost de afschaffing van bus- en treinkaartjes volgens hem klauwen met geld. “Je moet grotere stations bouwen, meer rails aanleggen, meer materieel inkopen en het is maar de vraag of het milieu er wijzer van wordt. Het energieverbruik en vaak ook de uitstoot van CO2 neem toe door de meer afgelegde kilometers met het openbaar vervoer.”
Voorstanders van gratis openbaar vervoer verwijzen graag naar Hasselt, waar het linkse stadsbestuur in 1997 het busvervoer gratis maakte. Een kleine tien jaar later was het aantal passagiers toegenomen van 30.000 naar meer dan 400.000. In 2013 werd de maatregel teruggedraaid, omdat de kosten de pan uit rezen.
Gratis bestaat niet
Dat is sowieso het probleem met ‘gratis’ openbaar vervoer, constateert Sebastiaan van der Vliet, student aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam die vorig jaar onderzoek deed naar het fenomeen. “Gratis openbaar vervoer bestaat niet. Het is slechts een benaming die aangeeft dat de gebruiker van de bus of trein geen kosten heeft.” Maar iedereen betaalt mee via het aangiftebiljet.