“Dank u, lieve nazi’s”: Berlijns kunstcollectief ontmaskert neonazi’s met valstrik

“Danku, lieve nazi’s, onze website was een honingpot”, tweette het Duitse kunstcollectief Das Zentrum für politische Schönheit (ZPS) woensdag, en daar zijn Duitse neonazi’s als bijen in blijven plakken. Het activistische collectief verzamelde op gewiekste wijze de persoonlijke gegevens van extreemrechtse aanhangers die in augustus demonstreerden tegen de aanwezigheid van vluchtelingen en buitenlanders in het algemeen.

Bij ZPS vonden ze dat het publiek de strijd tegen extreemrechts niet kon overlaten aan de politiek en de politie. De leider van het Berlijnse kunstcollectief, Philipp Ruch, riep maandag op tot ‘denazificatie’ en daarvoor had hij de hulp nodig van het Duitse volk. Het collectief lanceerde een website met 3 miljoen foto’s van 7.000 demonstranten in Chemnitz met een vraag: help ons ‘deze dommeriken’ te identificeren.

ZPS was zelfs bereid om te betalen voor informatie die buren, collega’s of kennissen verklikte. De beloning schommelde tussen de 50 en 120 euro. Kon je een politieman met extreemrechtse sympathieën ontmaskeren, dan werd je 500 euro rijker.

Hoe ontmaskerde ZPS neonazi’s?

Het kunstcollectief zette een website op vol foto’s van de demonstraties in Chemnitz deze zomer. Het riep de Duitse bevolking op: ‘Help ons de neonazi’s te identificeren.’

De zoekbalk op de website is cruciaal. Ook demonstranten zelf surften naar de website om te controleren of hun naam al bekend was.

ZPS had al maanden research naar extreemrechtse groeperingen gedaan en linkte namen aan bestaande databases.

Met behulp van gezichtsherkenningssoftware, netwerkanalyses en datavisualisatie van connecties tussen online vrienden, volgers en zelfs locatiegeschiedenis beweerde ZPS een duidelijk beeld te kunnen schetsen van minstens 1.500 neonazi’s. Door verdere analyse kan dat aantal nog toenemen.

Hitlergroet

Het kunstcollectief hing de straten vol affiches om burgers op de hoogte te brengen van de actie. Dat leidde maandagavond al snel tot een stevige woordenwisseling aan het hoofdkantoor van het ZPS. De politie besloot alle affiches waar demonstranten herkenbaar op stonden, in beslag te nemen om geweld te voorkomen.

Het initiatief deed in Duitsland veel stof opwaaien. De Duitse gegevensbeschermingsautoriteit liet verstaan dat het de website zou onderzoeken. “Maar dat hier de privacy van demonstranten wordt geschonden, staat buiten kijf”, zegt privacyprofessor Jos Dumortier (KU Leuven). “De beelden werden in eerste instantie op een sluikse manier verzameld. Dat kan niet. Bovendien geldt er een principieel verbod op het publiek maken van de politieke overtuiging van burgers, tenzij die dat zelf expliciet hebben duidelijk gemaakt. Een Hitlergroet brengen is daarvoor niet voldoende.”

Magali Feys van advocatenkantoor AContrario voegt daaraan toe dat ook het recht op afbeelding hier speelt. “Stel dat jij een foto neemt van een manifestatie en die op Instagram zet, dan moet je niet iedereen op de foto om toestemming vragen. Maar dat wil niet zeggen dat je de foto mag gebruiken om mensen in de foto te identificeren.”

Dubbele bodem

Woensdagavond veranderde de verklikkerswebsite plots in de dankbetuiging. ZPS was naar eigen zeggen in zijn opzet geslaagd. Het hoopte dat sympathisanten van extreemrechts zelf naar de website zouden surfen om in de zoekbalk van de website te checken of hun naam al op de website te vinden was, waardoor ze zichzelf ontmaskerden. En dat was gelukt: het ZPS communiceerde dat het minstens 1.500 neonazi’s had kunnen identificeren.

Horst Seehofer (CSU), de Duitse minister van Binnenlandse Zaken, moest maar eens op de koffie komen bij het ZPS als hij geïnteresseerd was in het extreemrechtse netwerk in zijn land, liet Ruch trots weten.

“Als het de bedoeling was om racisten publiek te vernederen, dan is dit een walgelijke stunt”, zegt socioloog Walter Weyns (UAntwerpen). Hij gaat ervan uit dat we van een kunstcollectief minstens een dubbele bodem mogen verwachten. “Men gebruikt hier technieken die men zelf verfoeilijk vindt. In Duitsland is men zich heel bewust van Gestapo-praktijken; met behulp van een uitgebreid netwerk van informanten gingen zij op zoek naar vijanden van het Hitler-regime.”

Wat het doel ook was, de actie toont aan hoe gemakkelijk het is om een verklikkerswebsite op te zetten. In drie dagen tijd registreerde de website meer dan 2 miljoen bezoeken. “We kunnen alleszins besluiten dat de actie niet werd opgezet om de polarisering in de samenleving te verminderen”, zegt Weyns.