De regering blijft in theorie overeind, maar haar lot lijkt bezegeld. Wat als de regering valt? Wat zijn de scenario's?

Vervroegde verkiezingen zijn een horrorscenario voor de politieke partijen, vooral op praktisch vlak. De lijstvorming is niet af, de programma’s zijn niet geschreven, dus er moeten overuren gedraaid worden als het zo ver komt. En dan hebben we het nog niet over het financiële aspect: samenvallende verkiezingen zijn nu eenmaal goedkoper dan één stembusgang in januari of februari, en alweer een editie in mei. Al is dat voor N-VA, de rijkste partij van allemaal, minder een probleem dan voor anderen.

Maar zover zijn we zeker nog niet. Eerst moet de regering vallen, dan moet Michel naar de koning, en dan zijn er nog voldoende manieren om het uit te zingen tot in mei, zelfs zonder N-VA.

Het is een optie waar nog altijd rekening mee gehouden moet worden. Er waren de voorbije dagen een aantal aanwijzingen dat minstens N-VA en MR willen blijven zitten (en zeker niet de zwartepiet voor de val van de regering toegeschoven willen krijgen). N-VA slikte een aantal van zijn breekpunten in - de premier mocht niét naar Marrakech, en wisselmeerderheden mochten evenmin. En Michel deed tijdens de plenaire sessie in de Kamer zijn uiterste best om de Vlaams-nationalisten aan boord te houden. Als er alsnog een compromis wordt gevonden tussen MR en N-VA, en ook Open VLD en CD&V zien er brood in, sleept iedereen zich gewoon verder tot het mei is, naar de samenvallende verkiezingen. 

In dat geval kan Charles Michel maar één kant meer uit: naar het Paleis om zijn ontslag aan te bieden. De koning kan nog wat tijd rekken en vragen dat de regeringspartijen opnieuw proberen een compromis uit te dokteren. In dat geval keren we terug naar scenario A.

De koning kan het ontslag ook weigeren, na overleg met de partijen uiteraard, en de opdracht geven om met een beperkt programma verder te regeren, tot aan de verkiezingen. Dat biedt de mogelijkheid om een aantal lopende dossiers af te handelen en een lijst van grondwetsartikelen voor herziening vatbaar te verklaren.  Ook dan keren we (min of meer) terug naar scenario A. 

Uiteindelijk bestaan er heel wat manieren om verder te regeren, zonder verkiezingen uit te schrijven. De grondwet biedt daartoe wel wat mogelijkheden.

De Kamer kan een motie van vertrouwen wegstemmen, maar als er binnen de drie dagen een nieuwe premier (met een nieuwe meerderheid) wordt voorgedragen, blijft de Kamer gewoon zitten.

Een tweede mogelijkheid: de oppositie krijgt een motie van wantrouwen goedgekeurd, maar dan moet ze zelf - meteen - een opvolger voor de premier aanduiden. Het is weinig waarschijnlijk dat ze zo iemand vindt, én dat die dan ook nog voldoende steun krijgt. 

Als daarentegen een lijst met te herziene grondwetsartikelen gestemd raakt, wordt de Kamer automatisch ontbonden. Dan zijn verkiezingen de enige uitweg. 

Als Michel erin slaagt een nieuwe meerderheid te vormen - zonder N-VA  - kan hij gewoon verder regeren, met hetzelfde parlement. Op het moment dat zijn regering wordt weggestemd, heeft hij daarvoor vijf dagen de tijd: er zijn de drie dagen tijd die de grondwet biedt om een nieuwe premier en meerderheid te vinden, én er mag pas na 48 uur over een motie van vertrouwen gestemd worden. 

De vraag is dan: wie is gek genoeg om mee te stappen in dit scenario? Het houdt in dat er nog enkele maanden geregeerd wordt door een bestuur waarin N-VA door linkse partijen vervangen wordt, zonder de mogelijkheid om op die luttele maanden nog een verschil te maken, terwijl N-VA en VB op het migratiethema zitten te hameren vanuit de oppositie. Dat is zo veel als politieke zelfmoord plegen.  Een wisselmeerderheid om het pact goed te keuren, is één ding. Een regering met die partijen daarentegen is science fiction. 

Dit is een veel waarschijnlijker optie dan een compleet nieuwe regering, maar evenmin een sinecure omdat het van zo'n mini-regering een speelbal maakt.

In sommige dossiers zou Michel II afhankelijk zijn van de linkse oppositie, in andere weer van de gedoogsteun van N-VA. Maar dat biedt Bart De Wever en de zijnen de mogelijkheid om zich volop te profileren in de lange eindspurt naar mei: het kan steun geven in economische dossiers (en die pluimen op zijn hoed steken), en het kan tegelijkertijd hard van leer trekken tegen elke beslissing inzake identiteit en migratie. Na de voorbije helse weken en de bijhorende perceptiestrijd, zullen weinigen dat gunnen aan Bart De Wever.

Het enige wat dan nog het land regeert, is de angst voor vervroegde verkiezingen. 

Desondanks zou zo'n regering met gedoogsteun geen primeur zijn in de Wetstraat, of toch niet helemaal. De regering Verhofstadt III, die aantrad aan het eind van 2007 en bestond uit Open VLD, CD&V, PS, MR en CDH, kreeg gedoogsteun van N-VA, toen nog kartelpartner van CD&V, maar wél in de oppositie.

Die atypische regering kwam tot stand omdat Yves Leterme de regeringsvorming en bijhorende staatshervorming niet rond kreeg. Maar toen was er een belangrijk verschil met nu: N-VA bood gedoogsteun voor een tweederdemeerderheid. De gewone meerderheid die er toen wèl was, is er nu niet.

Als de vorige scenario's niet lukken, is er maar één uitweg meer: vervroegde verkiezingen. Ook dat wil eigenlijk niemand, want de kiezer zou er wel eens de regeringspartijen kunnen op af rekenen dat hij of zij in januari een Kamer moet verkiezen, en in mei nog een Vlaams en Europees parlement.

Bovendien is en blijft dit voor N-VA een risico: verkiezingen over migratie zijn misschien wel in het voordeel van de rechtse partijen, maar het kan natuurlijk ook dat Vlaams Belang - dat is per slot van rekening het origineel - de rechterflank van N-VA wegvreet. En ook Charles Michel zal niet happig zijn om na de tegenvallende gemeenteraadsverkiezingen en de vertoning van de voorbije weken naar de kiezer te trekken. Maar het is goed mogelijk dat hem straks geen enkele andere optie meer rest.

Overigens mag je er in dit scenario vanuit gaan dat Michel nog heel lang in lopende zaken zal verder moeten doen. Want vaak is de samenstelling van de verschillende regeringen gekoppeld: de Vlaamse coalitie is afhankelijk van de federale, en omgekeerd. In dat geval kunnen de federale regeringsonderhandelingen ook pas na mei starten, en hebben we (in het beste geval) een nieuwe regering in het najaar.