Hoe de Zweedse coalitie strandde in het zicht van de meet: van ‘crisette’ naar ‘crisette', maar migratiepact was er te veel aan

De Belgische regering onderhandelt eigenlijk al meer dan 2 jaar over het 'global compact on migration' in de schoot van de Verenigde Naties. Tot voor kort was er geen vuiltje aan de lucht: ons land is voorstander en zal de tekst zelfs 'actief promoten', premier Charles Michel reist naar Marrakesh om de Belgische steun aan de tekst te betuigen en later ondertekent hij het pact formeel in de Algemene Vergadering van de VN In New York. In september verklaarde de premier al voor de VN dat België dat zou doen.

Alles verandert eind oktober. De Oostenrijkse premier Sebastian Kurz, de huidige voorzitter van de EU, verklaart dat zijn land toch niet meedoet met het pact. Hij zwengelt daarmee het debat aan in Europa en Tsjechië, Polen, Bulgarije en Slovakije volgen. Ook in Nederland en Denemarken gaan anti-stemmen op, maar die landen kunnen een uitstap vermijden door een interpretatieve nota vast te hangen aan het akkoord, waarin staat wat de tekst precies zal betekenen in eigen land. De Verenigde Staten, Hongarije en Australië keerden het pact trouwens al voor de zomer de rug toe.

Bij ons springt N-VA op de kar, opgejaagd door oppositiepartij Vlaams Belang die zeker sinds de remonte bij de gemeenteraadsverkiezingen van oktober op de rechterflank van de Vlaams-nationalisten aast. De tekst is "problematisch", verklaren verschillende N-VA-partijkopstukken plots.

Alles draait om de vraag of het pact juridisch afdwingbaar is. In de 34-pagina's lange tekst staat van niet, maar de vrees is dat bepaalde rechters het migratiepact toch zouden gebruiken in hun rechtspraak. Ook onder experten bestaat daar debat over. Bovendien is de indruk ontstaan dat het VN-pact wel zeer positief is over de voordelen van migratie, en meer migranten richting Europa zou lokken. Zo staat er dat VN-landen de arbeidsmigratie moeten faciliteren en migranten meer moeten begeleiden in het proces. Volgens N-VA maakt het pact ook niet genoeg onderscheid tussen legale en illegale migranten.

Het verzet begint bij N-VA-staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken, maar al snel wordt duidelijk dat het standpunt door de hele partij wordt gedragen. CD&V, Open Vld en MR blijven wél hardnekkig voorstander van de tekst, net als de linkse oppositiepartijen en het cdH.

Wat begint als een onenigheid zoals de regering er al veel gekend heeft, loopt afgelopen maandag op tot een regelrechte regeringscrisis. N-VA-voorzitter Bart De Wever verklaart na het partijbestuur dat een regering die naar Marrakesh gaat, een regering is die zijn partij niet kan steunen. Een waarschuwing aan het adres van de premier, die wel van plan is het vliegtuig naar Marokko op te gaan. Ook een wisselmeerderheid met de oppositie om een resolutie over het pact goed te keuren in het parlement, is een rode lijn voor de Vlaams-nationalisten.

Premier Michel roept in allerijl een kernkabinet bijeen. Hij legt een voorstel op tafel om te werken op basis van de interpretatieve teksten die Nederland en Denemarken al aan het pact hebben toegevoegd. Hoewel de N-VA al had verklaard dat zo'n begeleidende nota niet voldoende zou zijn, gaat de partij toch akkoord om ook dinsdagmiddag nog aan te schuiven aan de onderhandelingstafel.

Dinsdagochtend staat in de Kamer een hoorzitting met experten gepland, waarin de Belgische onderhandelaar Jean-Luc Bodson zegt dat alle Belgische opmerkingen en eisen over het VN-compact in de uiteindelijke tekst staan. Intussen loopt het aan de Lambermont volledig in de soep. Een harde onlinecampagne van N-VA tegen het migratiepact valt verkeerd bij de coalitiepartners en de premier, waarna die laatste de stekker er finaal lijkt uit te trekken: hij gaat naar Marrakesh en zoekt een meerderheid in het parlement, verklaart Michel 's avonds aan de verzamelde pers. De N-VA kan plooien, of vertrekken. De Vlaams-nationalisten trekken zich terug in het partijhoofdkwartier voor crisisberaad.

Maar woensdag in de Kamercommissie Buitenlandse Zaken lijken de zaken plots bekoeld. De Commissie keurt een resolutie waarin de regering wordt gevraagd om het migratiepact te steunen goed met een wisselmeerderheid van CD&V, Open Vld en MR met Groen-Ecolo, sp.a en cdH. N-VA stemt tegen, maar blijft wel op post in de regering. De premier mag gerust naar Marrakesh gaan, klinkt het nu, alleen mag hij daar niet in naam van de regering spreken. N-VA is ervoor beducht de schuld te krijgen van een regeringscrash.

De 'rode lijn' van N-VA verschuift daarmee naar het plenaire debat van donderdag in de Kamer. Premier Michel moet daar zeggen dat hij niet in naam van de Belgische regering naar Marokko gaat, maakt N-VA-fractieleider De Roover vooraf duidelijk. De premier houdt zijn verklaring net vaag genoeg om N-VA de strohalm te geven die ze nodig heeft. Hij gaat "ten persoonlijke titel" naar Marrakesh, klinkt het, al herhaalt hij ook dat "een woord een woord" is. De val van de regering lijkt daarmee afgewend, maar nu zijn coalitiepartners Open Vld en CD&V misnoegd. Fractieleiders Patrick Dewael en Servais Verherstraeten hadden N-VA bijzonder zwaar aangepakt tijdens het plenaire debat. 

"De premier had misschien scherper kunnen zijn", verwoordt CD&V-kopstuk Verherstraeten het na afloop. De Kamer keurt met een nog bredere wisselmeerderheid een nieuwe, scherpere resolutie goed, waarin de regering onomwonden wordt opgeroepen het VN-pact niet alleen te steunen, maar goed te keuren.

Over naar de ministerraad van vrijdag. Daar staat het VN-migratiepact eigenlijk niet op de agenda. De regering, op sterven na dood, gaat over tot de orde van de dag en bespreekt zaken als het Marien Ruimtelijk Plan, de modernisering van het verkeersreglement of de toekenning van federale dotaties aan de lokale politie. N-VA vraagt een nieuwe ministerraad met het VN-migratiepact als agendapunt, en krijgt die ook. De premier doet vrijdagmiddag nog bilaterales met de vicepremiers en beslist om de ministerraad zaterdagavond rond 20 uur samen te roepen.

Die bracht geen zoden meer aan de dijk: de N-VA-ministers verlaten de vergadering al snel en roepen een persconferentie bijeen op het partijhoofdkwartier.

Daar schotelen ze de premier een ultimatum voor: vertrekt hij zondag naar Marrakesh, dan duwen de coalitiepartners de N-VA uit de regering, klinkt het. "Hij zal opstijgen als de premier van de Zweedse coalitie en keert terug als premier van de Marrakesh-coalitie", zegt voorzitter Bart De Wever.

Daarmee legt hij de bal terug in het kamp van de premier, die zich meteen terugtrekt voor een overleg met CD&V en Open Vld. Kort daarna komt Michel met een verklaring: hij gaat naar Marrakesh, in naam van de regering, en bedankt de N-VA-ministers en staatssecretarissen voor het geleverde werk. De N-VA-mandatarissen zullen vervangen worden door twee staatssecretarissen die opgewaardeerd worden tot minister, en Michel en gaat verder met een "verantwoordelijke oranje-blauwe coalitie", zegt hij.

Daarmee valt het doek over de Zweedse coalitie. Maar of N-VA nu zelf uit de regering stapt, of eruit wordt geduwd door de coalitiepartners, is voer voor discussie.