Voormalig burgemeester van Molenbeek Philippe Moureaux, overleden op 79-jarige leeftijd

In de jaren ‘80 en ‘90 zat Moureaux op verschillende sleutelposities in federale en deelstaatregeringen: Justitie, Institutionele Hervorming, Binnenlandse Zaken en Sociale Zaken. Hij leidde in de jaren ‘80 twee Franse gemeenschapsregeringen. Van 1988 tot 1992 was hij vicepremier in de twee laatste regeringen van Wilfried Martens. 

Van 1993 tot 2012 was hij ook burgemeester van Molenbeek. Na de terreuraanslagen in Parijs en Brussel kreeg hij zware kritiek omdat zijn beleid het moslimradicalisme in de hand gewerkt zou hebben. Moureaux verdedigde zich onder meer in een boek tegen die aantijgingen.

Binnen de eigen partij was Moureaux jarenlang een leidend figuur: hij was goed 20 jaar lang ondervoorzitter van de partij en stond jarenlang aan het hoofd van de Brusselse federatie van de PS. 

Vorig jaar in maart maakte Moureaux bekend dat hij aan kanker leed. Hij liet toen al weten dat hij geen kandidaat meer zou zijn bij de gemeenteraadsverkiezingen. Enkele dagen voor die verkiezingen werd hij voor het laatst in het openbaar gezien. 

Vanaf maandag ligt een rouwregister in het gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek. Zijn familie laat weten dat zij die dat wensen de politicus eer kunnen komen betuigen, dinsdag tussen 9 en 16 uur in het gemeentehuis van Molenbeek. De begrafenis zal gebeuren in intieme kring.

Philippe Moureaux werd op 12 april 1939 geboren als zoon van een notaris. Zijn vader was actief in de liberale partij en was schepen in Etterbeek, senator en minister. Ook Philippe’s broer Serge bouwde een politieke carrière uit.

Na zijn oude humaniora ging Philippe Moureaux in 1957 geschiedenis studeren aan de ULB. Na het behalen van zijn diploma gaf hij een jaar les. In 1964 startte Moureaux een academische carrière als NFWO-aspirant. Drie jaar later werd hij assistent aan de ULB en na nog eens twee jaar doctoreerde hij. Hij werd werkleider en hoogleraar, behaalde enkele prijzen en heeft talrijke werken op zijn naam staan, vaak over de economische en institutionele geschiedenis van de Nederlanden.

Als jongeman had Moureaux zich afgezet tegen het liberale milieu van zijn vader. Via de socialistische vakbond kwam hij in de raad van beheer van de ULB terecht, waar hij contact legde met PSB-kamerlid Henri Simonet. Door hem sloot Moureaux zich aan bij de socialistische partij. 

Toen Simonet in 1972 minister werd, belandde Moureaux op diens voordracht als adviseur op het kabinet van vicepremier André Cools. Hij werd Cools’ vertrouwensman en vriend. Van 1973 tot 1974 werkte Moureaux als opdrachthouder voor premier Edmond Leburton. Toen de socialisten in dat laatste jaar in de oppositie verdwenen, ging Moureaux het Emile Vandervelde Instituut (de studiedienst van de socialistische partij) leiden. Tegelijk bleef hij raadgever van Cools, die toen co-voorzitter was van de partij.

In 1977 kwamen de socialisten opnieuw in de regering en werd Moureaux kabinetschef van de socialistische vicepremier Léon Hurez. Hij bleef dat in de overgangsregering-Vanden Boeynants en ook onder Martens I (1979-1980), maar dan op het kabinet van Guy Spitaels. Na de val van Martens II werd Moureaux als niet-parlementslid minister van Binnenlandse Zaken en Institutionele Hervormingen. In die functie was hij betrokken bij de staatshervorming van augustus 1980.

In het kabinet-Martens IV (1980-’81) behield Moureaux Institutionele Hervormingen, maar hij ruilde Binnenlandse Zaken voor Justitie. Dezelfde bevoegdheden had hij in dat laatste jaar onder premier Eyskens. Eén van de belangrijkste thema’s onder Moureaux’ justitiebeleid was de vreemdelingenproblematiek. Zo kwamen er een vreemdelingenwet en een naar hem genoemde wet tegen racisme.

Bij de parlementsverkiezingen van eind ‘81 stelde Moureaux zich voor het eerst kandidaat. Hij werd kamerlid voor Brussel en een jaar later gemeenteraadslid in Sint-Jans-Molenbeek. De socialisten belandden op nationaal vlak in de oppositie, maar kregen een kans bij de vorming van de gemeenschaps- en gewestregeringen. Moureaux ging eind 1981 de eerste Franse gemeenschapsregering voorzitten. Hij was onder meer bevoegd voor Cultuur en Begroting en kwam geregeld in botsing met de Vlaamse regering over communautaire kwesties.

Van de verkiezingen van ‘85 tot na die van ‘87 was Moureaux PS-kamerlid. In februari 1988 werd hij opnieuw voorzitter van de Franse gemeenschapsregering. Kort daarop nam hij ontslag om onder Wilfried Martens vicepremier en minister van Institutionele Hervormingen te worden (tot 1992). Als dusdanig haalde hij in september 1991, ten tijde van de wapenhandelcrisis, de “institutionele atoombom” boven, door te dreigen met een optreden van de Waalse raad om de Waalse wapenexport te forceren.

Op 4 maart 1992 werd Moureaux, die zich meer en meer ontpopte tot boegbeeld van de Brusselse francofonie, benoemd tot burgemeester van Molenbeek. Hij kondigde toen aan uit nationale politiek te zullen stappen, maar kwam twee dagen later terug op dat besluit. In het kabinet-Dehaene nam hij Sociale Zaken, Gezins- en Gehandicaptenbeleid op zich, maar hij verklaarde dit enkel voor korte tijd te willen doen.

Eind oktober 1992 diende hij voor het eerst zijn ontslag in. Hij vond dat hij voor zijn hervorming van de sociale zekerheid onvoldoende steun kreeg van de christendemocraten. Op verzoek van Dehaene trok hij zijn ontslag weer in. Maar in mei 1993, toen de hervorming van de ziekteverzekering was afgerond, stapte hij definitief op.

Begin ‘94 kwam hij in het nieuws als de “anonieme” getuige van de Luikse onderzoeksrechter Véronique Ancia in haar onderzoek naar de Agusta-affaire. Moureaux sprak van een geldkoerier die PS-politicus Guy Coëme in samenspraak met Guy Spitaels naar Luxemburg stuurde om het commissieloon op te halen. Later zwakte hij die verklaring af.

Op 30 januari 1995 benoemde Koning Albert II hem tot minister van staat. Enkele dagen later werd hij verkozen tot voorzitter van de Brusselse PS-federatie en als vice-voorzitter van zijn partij.

Nog datzelfde jaar verdween hij uit de kamer en van nationale voorplan. Hij concentreerde zich enkel nog op Brussel. Moureaux bleef wel burgemeester van Molenbeek. Daar droeg hij de sjerp van 1993 tot 2012. Bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen slaagde zijn dochter Catherine Moureaux erin burgemeester te worden van Molenbeek.

Moureaux werd door zijn politieke tegenstanders wel eens laksheid en cliëntelisme verweten met name in zijn houding tegenover de migrantengemeenschap in zijn gemeente. Na de terroristische aanslagen van Parijs eind 2015, waarbij verschillende daders banden bleken te hebben met Molenbeek, laaide die kritiek opnieuw op. Moureaux zou onvoldoende gedaan hebben om de radicalisering in zijn gemeente aan te pakken. In zijn boek “La vérité sur Molenbeek” (De waarheid over Molenbeek), verschenen in 2016, counterde hij die kritiek.

In 2017 verscheen “Portraits Souvenirs” de biografie van Moureaux, waarin hij het in zijn eigen stijl heeft over zijn ontmoetingen met de top van de Belgische politiek. Zo passeren niet alleen André Cools en Guy Spitaels de revue, maar ook Guy Verhofstadt, Elio Di Rupo en huidig premier Charles Michel. Over hem schreef Moureaux het volgende: “Charles Michel heeft voor een volledig andere weg gekozen dan zijn vader. Hij heeft gekozen voor een pure, harde rechtse weg. Charles is een cynicus”.

Vanuit verschillende hoeken komen reacties op het overlijden van Moureaux.

“In de politiek hebben we vaak de degens gekruist met Philippe Moureaux”, meldt premier Charles Michel op Twitter. “Hij was een man van diepe overtuigingen. Laat ons vooral de antiracisme- antixenofobiewet herinneren, die het samenleven aanmoedigt.”

Ook zijn vader, europarlementslid en gewezen minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (MR) bracht al hulde aan Moureaux. In een persmededeling roemt hij vooral zijn briljante intelligentie. “Het was een man met sterke ideeën, een briljante intelligentie en een vlotte welsprekendheid. Hij laat niemand onberoerd”, aldus Michel senior. “Hij was een voorstander van de multiculturele samenleving, de auteur van de wet tegen racisme en xenofobie en een emblematische figuur voor de Brusselse Parti Socialiste.” 

Vanuit de PS komt veel lof op het werk van Moureaux. PS-voorzitter Elio Di Rupo beklemtoont Moureaux’ “aanhoudende aandacht voor de zwaksten en de meest kwetsbaren in onze samenleving”. “Ik heb altijd kunnen reken op deze staatsman, op zijn oprechtheid en zijn loyauteit. Hij heeft nooit afstand genomen van zijn zin voor het algemeen belang en zijn sterke socialistische overtuigingen.”

Paul Magnette, burgemeester van Charleroi, omschrijft Moureaux als “passioneel socialistisch en Brussels, bron van wetenschap en geschiedenis, voorbeeldig universalist, geduchte houwdegen en kameraad, bewaker van het geweten van links”.

Ook Rudi Vervoort, huidig Brussels minister-president, verwijst naar de antiracismewet. “Daarom, om zijn luisterbereidheid en zijn empathie is het een groot staatsman die ons verlaat, en met wie ik het geluk gehad heb een groot vertrouwen opgebouwd te hebben. We zullen zijn licht missen.” 

Voor Brussels burgemeester Philippe Close verliest de socialistische familie een van zijn boegbeelden. “Hij zal altijd een man blijven die zijn vermogen voor verontwaardiging intact heeft kunnen houden.”

Charles Picqué (PS), burgemeester van Sint-Gillis en voorzitter van het Brusselse parlement, zal zich Moureaux blijven herinneren als een sterke onderhandelaar in de communautaire dialogen. “Hij was een waardevolle onderhandelaar en iemand die een grote rol heeft gespeeld bij de totstandkoming van het Brusselse Gewest”, aldus Picqué. “Moureaux stond ook als burgemeester van Sint-Jans-Molenbeek tussen 1992 en 2012 middenin de realiteit van alledag”, voegt Picqué eraan toe. “Hij was een man met een sterke overtuiging die opkwam voor de meest kwetsbare mensen in zijn omgeving.”

Van over de taalgrens komt CD&V-voorzitter Wouter Beke met een eerbetoon. “Stevige robbertjes mee uitgevochten. In de Senaat en vooral in kader van 6de staatshervorming. Vaak grote verschillen in visie, maar iemand die het gesprek aanging en trouw was aan een akkoord. Respect.” 

CD&V-vicepremier Kris Peeters zal Moureaux herinneren als de initiatiefnemer van de antiracismewet.

Sp.a-voorzitter John Crombez zegt dat Moureaux een belangrijke rol speelde in de Belgische politiek. 

Via Twitter noemt Groen Moureaux een “groot symbool die politiek afgelopen decennia in belangrijke mate mee vorm gaf”.

Politicoloog Dave Sinardet noemt de antiracismewet, maar ook het feit dat Moureaux betrokken was bij vijf van de zes staatshervormingen en zo mee vorm gaf aan het Brussels gewest.

Johan Leman, bekend van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (nu Unia), kende Moureaux van in Molenbeek. Voor hij bij het Centrum aan de slag ging, leidde Leman in Molenbeek de vzw Foyer. Leman komt terug op de kritiek die Moureaux kreeg na de aanslagen in Parijs en Brussel. “Op Foyer hebben we altijd als analyse gehad dat dit niet op het beleid van een persoon terug te voeren is, maar het resultaat is geweest van Europese, Belgische en Brusselse disfuncties, van disfuncties tussen veiligheid, gerecht en politie (niet alleen in België trouwens), gekoppeld aan een geopolitieke ligging van Brussel.”