“Om af te kicken, moet je intellectueel uitgedaagd worden”
In de Gentse Villa Voortman komen druggebruikers met een psychische kwetsbaarheid samen om kunst te maken. Om de twee jaar maken ze een grote voorstelling. In Avanti! zijn kwetsbaarheid en kracht nauw verstrengeld in poëzie, muziek en theater.
We vallen binnen in de kapel van het Guislainmuseum, terwijl de repetities van Avanti! volop aan de gang zijn. Een van de bezoekers – zo worden de druggebruikers hier genoemd – gaat aan de haal met de koffiekar, een andere wil plots niet verder zingen. Voorts loopt het van een leien dakje, is de samenzang indrukwekkend mooi en krijgt het geheel duidelijk vorm. “Prachtig”, roept regisseur Sander De Winne ontroerd.
Er wordt een pauze ingelast, en nieuwsgierigen komen ons vragen wat we hier doen. “We zijn journalist”, beginnen we. Normaal schrikt die openingszin af, hier wordt die gezien als een uitnodiging tot een openhartig gesprek. “Ik ben Natacha, en ik zing”, zegt een vrouw. Ze heeft inderdaad net prachtig gezongen – kwetsbaar en zonder muzikale begeleiding.
“Vroeger kwam ik niet naar de repetities wanneer ik depressief was”, zegt ze. “Maar repeteren is echt uiterst belangrijk voor mij nu. Ik kom al acht jaar rond met 70 euro per week en ik voel mij soms niet veel meer dan een wezen dat louter overleeft. Tijdens de repetities voel ik mij een deel van de maatschappij. Op het podium kan je zien wat mijn capaciteiten zijn. Daar zijn mijn défauts niet meer van tel. Applaus is het mooiste geschenk wat ik mij kan wensen.”
Tijdens de repetities van Avanti! begeleiden improvisatiespecialist Sander De Winne en klassieke zangeres Ellen Wils zowel de bezoekers van ‘de Villa’ als de coaches, onder wie oprichter Dirk Bryssinck. Theatermaker Dirk Pauwels neemt de artistieke leiding op zich.
“Toen ik de eerste keer naar een voorstelling kwam kijken, overviel mij de absurde vraag: wie is hier nu de patiënt?”, vertelt De Winne. “Dat daar niet meteen een antwoord op kwam, is een essentieel kenmerk van het huis.”
‘Om van de middelen af te blijven, moet je uitgedaagd worden. Zeker in de psychiatrie’
Ook Pete komt praten: een Engelsman die acht jaar geleden omwille van een alcoholverslaving in de Villa terechtkwam en nu zelf kwetsbaren begeleidt. “Vaak wordt er ten onrechte van uitgegaan dat patiënten enkel simpele dingen kunnen doen”, vertelt de dichter. “Maar om van de middelen af te blijven, moet je uitgedaagd worden. Zeker in de psychiatrie, waar je hoogstens drie à vier uur geplande activiteit hebt, is die existentiële verveling een groot probleem: het verlangen naar een kwaliteitsvolle bezigheid waar je discipline voor nodig hebt, is groot”, herinnert hij zich. In de voorstelling leest hij zijn poëzie voor en speelt hij op de drums. In het centrum houdt hij zich graag bezig met filosofie en literatuur.
Oprichter Dirk Bryssinck ziet elk jaar tijdens de voorstellingen welke heilzame effecten samen musiceren of creëren heeft op de bezoekers. Toch is een hoge efficiëntie of ‘genezing’ niet zijn voornaamste bekommernis. Wat de Villa doet, is verbondenheid creëren: geef een gebruiker verantwoordelijkheid en mensen om mee in verbinding te treden, en het druggebruik daalt vanzelf.
De drugs zijn niet het probleem: je moet het gebrek aan verbondenheid aanpakken
“Vooral mensen die psychotisch zijn, zijn gedoemd om einzelgangers te worden”, vertelt Bryssinck. “Soms worden ze zelfs uit de instelling of het kraakpand gegooid. Hier veranderen ze van junk, psychoot of patiënt in zangers, theatermakers, poëten, performers. Hun gebrek aan technische achtergrond maken ze goed met een gigantische authenticiteit. Mensen in een psychose zijn trouwens vaak op hun creatiefst.”
“Je moet hen opnieuw doen geloven dat ze wel iets kunnen”, weet Ellen Wils. “Het vertrouwen komt van beide kanten. Zij dragen verantwoordelijkheid voor elkaar, en wij geven hen ons vertrouwen in hun kunnen.”
Villa Voortman ontstond acht jaar geleden uit de Psychiatrische Centra Gent-Sleidinge. Avanti! is op 21/12 en 22/12 te zien in Vooruit, Gent. vooruit.be