Verkiezingen in Congo: de doos van Pandora?

Dit kan de eerste democratische presidentswissel worden sinds de Congolese onafhankelijkheid 58 jaar geleden. President Kabila heeft namelijk in augustus dit jaar, toen zijn tweede ambtstermijn al was afgelopen, zijn “kroonprins” Emmanuel Shadary naar voren geschoven als zijn kandidaat. Bij de andere 20 uitdagers zijn zakenman Martin Fayulu en Felix Tshisekedi de belangrijkste namen. De 40 miljoen Congolese kiezers moeten ook 500 kamerleden kiezen, uit een lijst van 15.355 kandidaten, en voor de 26 provincieraden staan er maar liefst 19.640 politici klaar.  

Deze verkiezingen wil de Congolese regering helemaal in eigen handen houden. Dat wil zeggen dat er slechts 200 buitenlandse waarnemers zijn, uit de Afrikaanse Unie. Europese of Amerikaanse waarnemers, die nog met velen aanwezig waren tijdens de verkiezingen in 2006 en 2011, zijn niet welkom in Congo. Dat heeft te maken met de Europese sancties tegen 14 mensen uit het regime, onder wie presidentskandidaat Shadary zelf, die als minister van Binnenlandse Zaken repressief liet optreden tegen vreedzame betogingen.

Ook de pers is niet welkom, en al zeker niet de Belgische pers. Wekenlang aandringen voor een visum heeft niet geholpen. Dat is al een eerste groot probleem: hoe kan je in zo’n onmetelijk land op een neutrale manier de stembusgang in de gaten houden?

Ten tweede zijn er de logistieke problemen. Het leger heeft het stemmateriaal ter plaatse vervoerd. Dat is tegelijk een handige manier om overal versterkingen te houden. Bij dat materiaal zijn de verguisde stemcomputers uit Zuid-Korea: 100.000 stuks voor 90.000 stembureaus. Volgens de Nationale Kiescommissie CENI was vorige week 95 procent ter plaatse.

Maar vorige vrijdag ging opeens haast de hele voorraad van het kiesmateriaal voor de hoofdstad Kinshasa in de vlammen op. Een overijverige medewerker van het regime had de brand al aangekondigd voor hij uitbrak. Het manoeuvre om oppositiekandidaat Fayulu te beschuldigen, een felle criticus van de ‘machines à tricher’, was daardoor al bij voorbaat mislukt. 

Het grootste probleem is dat er geen eerlijke campagne mogelijk is. Twee belangrijke oppositiekandidaten, Jean-Pierre Bemba en Moïse Katumbi, werden nog voor de campagne  uitgesloten. De oppositie probeerde zich te verenigen rond een eenheidskandidaat. Dat werd de weinig bekende Martin Fayulu. Maar daags nadat hij als een wit konijn uit de hoed was getoverd, trokken twee andere kandidaten zich terug. Felix Tshisekedi zou zelf opkomen, met Vital Kamerhe als zijn steunpilaar. 

Martin Fayulu heeft vriend en vijand verrast door zijn enorme populariteit. Zijn meetings lokten telkens een mensenzee, zelfs wanneer hij ging campagne voeren in het oosten van het land. Dat zinde het regime niet. Hij werkt tegengewerkt en er vielen zeker vier doden bij een meeting in Lubumbashi. Fayulu werd ook letterlijk geblokkeerd op de luchthaven en mocht niet landen in Kolwezi en Kindu, een uitvalsbasis van Shadary. Ook in Kinshasa mocht hij zijn aanhangers niet toespreken. Daar is pas nog de kiescampagne opgeschort, zogezegd om logistieke redenen. Daarop braken rellen uit. 

Intussen voelt de Congolese regering aan dat haar gedoodverfde winnaar Shadary het pleit wel eens zou kunnen verliezen. Er zijn berichten dat mensen worden omgekocht om voor hem te stemmen, zoals in Kisangani, waar hij met 50.000 dollar over de brug kwam om een studentendelegatie voor zich te winnen. Andere studenten reageerden furieus en gingen de delegatie te lijf, zeggen ooggetuigen. Dat belooft niet veel goeds voor de komende dagen. Alleen is er niemand ter plaatse om alles te controleren. Intussen werd de stembusgang met een week uitgesteld.

Het is de vraag of die verkiezingen er dan ook echt komen en zo ja, hoe ze zullen verlopen. Stel dat ze doorgaan en dat de uitslag omstreden is, dan volgen er zo goed als zeker incidenten. Maar als ze niet doorgaan is de kans op geweld nog veel groter. En dat is, om het met de woorden van Nobelprijswinnaar Mukwege te zeggen, nu echt het laatste waar de Congolese bevolking op zit te wachten.