HBO-reeks ‘My Brilliant Friend’ brengt Elena Ferrante briljant tot leven

Bij Game of Thrones, een andere HBO-reeks, ging het er vooral om een ellenlang verhaal te condenseren, verbluffende visuele scènes zoals drakengevechten in elkaar te steken en een universum uit te bouwen dat vele continenten overspande. Met My Brilliant Friend, dat gebaseerd is op de razend populaire Napolitaanse romans van Elena Ferrante, stond de Amerikaanse betaalzender voor andere, maar daarom niet kleinere uitdagingen. Het verhaal van de koortsige en rivaliserende vriendschap tussen twee meisjes uit een Italiaanse arbeiderswijk in het Napels van de jaren 50 is zo intiem als Game of Thrones magistraal.

Het eerste seizoen speelt zich grotendeels af in een appartementencomplex rond een binnenplaats. Geweld is vaste prik, maar toch is het drama vooral naar binnen gericht. Families gaan vetes aan en wisselen voortdurend van bondgenoten, en dat alles in een decor waarin iedereen op elkaar gepakt leeft en spiedende ogen en fluisterende stemmen onontkoombaar zijn. Het is een spel van koertjes, trappen en balkons. Maar My Brilliant Friend is al net zo aards als meeslepend.

Voor lezers van de boeken volstaat het wellicht te weten dat het eerste seizoen, dat overeenkomt met het eerste van vier boeken, dicht bij het bronmateriaal blijft. Voor nieuwkomers: het is het verhaal van Elena Greco (Lenù) en Rafaella Cerullo (Lila). Ze beleven een hevige vriendschap in hun eerste jaar op school in een stoffige, arme buurt in de buitenwijken van Napels.

Lenù (gespeeld door Elisa Del Genio als klein meisje, door Margherita Mazzucco als tiener) is leergierig en gereserveerd, iemand die mensen wil behagen. Lila (Ludovica Nasti en Gaia Girace) is uitzonderlijk verstandig, ongetemd, charismatisch, visionair. Ze zijn twee slimme meisjes in een gemeenschap die niet weet wat ze aan moet met slimme meisjes.

Naarmate ze ouder worden, groeien ze uit elkaar. Lenù’s ouders houden haar op school (ook al haat haar moeder de kosten die ze daarvoor moet maken). Lila, de dochter van een schoenmaker, verlaat de school en gaat werken, maar verslindt boeken en leert zichzelf Latijn en Grieks aan, waarbij ze moeiteloos onder de knie krijgt wat Lenù alle moeite van de wereld kost om te bereiken.

My Brilliant Friend is zich er constant van bewust hoe geld en kleine gradaties in privileges levens veranderen. Als je arm bent kunnen aspiraties een last worden, iets wat je ouders boos maakt. Als je getalenteerd bent, zoals Lila, moet je het gebruiken als een instrument om jezelf te bevrijden. “Om aan deze wijk te ontsnappen”, stelt ze, “moet je geld hebben.”

My Brilliant Friend is een internationale coproductie geregisseerd door de Italiaan Saverio Costanzo. De reeks is in het Italiaans, wat het heel aparte universum des te meer intrigerend maakt.

De grauwe wijk, die deel uitmaakt van een uitgebreid complex van originele sets, kopieert fysiek wat het proza van Ferrante overbrengt: de claustrofobie van de leefomstandigheden en de relaties. (Het adjectief ‘nauw’ kan zowel ‘dierbaar’ als ‘verstikkend’ betekenen. In My Brilliant Friend is het steevast beide.)

Net achter de appartementsgebouwen met vier verdiepingen razen treinen en auto’s voorbij, maar niemand hier gaat ergens heen. Zonlicht en lucht zijn dingen die je elders vindt, of in boeken. Als Lenù een paar weken doorbrengt op een nabijgelegen vakantie-eiland, of als de meisjes en hun vriendinnen een rampzalig uitje maken naar een rijk gedeelte van Napels, heb je het gevoel dat ze op een andere planeet zijn beland.

De armoede waarin de oorlog hen gestort heeft is nog tastbaar, net als de afgunst tegenover de paar families die rijk zijn geworden door de zwarte markt uit de fascistische tijd en die nu de plak zwaaien als miniatuurkoningshuizen. De meisjes kennen Don Achille (Antonio Pennarella), de boef die het voor het zeggen heeft in de stad, als een boeman van vlees en bloed. Later worden Marcello en Michele Solara (Elvis Esposito en Alessio Gallo), twee broers die in hun glimmende wagen op meisjes jagen, een vertrouwder gevaar.

Ferrante wordt vermeld als schrijver van de serie. De adaptatie verraadt zoals haar romans een scherp gevoel voor tijd en ruimte, zonder in nostalgie of sentimentaliteit te vervallen. Costanzo’s aandacht voor historische details helpt; soms voelt het aan alsof je naar een verloren gegane Italiaanse film uit de naoorlogse tijd over het naoorlogse Italië aan het kijken bent.

Je ziet de wereld zich ontplooien door de ogen van twee meisjes – de saaie dagen die onderbroken worden door vechtpartijen in de straten tussen mannen en vrouwen die elkaar door het raam de huid vol schelden. In een scène wordt de sluimerende woede van de stad in de verbeelding van Lenù een zwerm insecten die ’s nachts uit de riolen komt “om onze moeders zo kwaad als verhongerde honden te maken”.

Alle vier de actrices in de sleutelrollen zijn verbluffend. Nasti en Girace geven mooi gestalte aan Lila’s ontluikende maar grillige genie. Del Genio en Mazzucco hebben een minder opzichtige maar daarom niet minder complexe rol: Lenù heeft doorzicht, maar haar emoties zijn raadselachtig, ook voor zichzelf.

Op de momenten dat My Brilliant Friend hapert, komt dat door een overdreven getrouwheid aan het bronmateriaal. De reeks houdt vast aan de raamvertelling – een oudere Lenù die het verhaal opschrijft nadat ze op de hoogte is gebracht dat Lila vermist is – en daardoor aan de vertelwijze, die in de roman helpt om het complexe innerlijke leven van de gereserveerde Lenù te schetsen.

Maar vaak zou het beter zijn de regie en de prima acteerprestaties te laten tonen wat ons verteld wordt. De voice-over kan daarmee botsen. Zo is er een scène waarin Lenù als tiener met haar vader naar Napels gaat en voor de eerste keer de zee ziet. We zien het ontzag en het gevoel van mogelijkheden op haar gezicht; het is echt niet nodig om dat ook nog te horen.

In het algemeen is het evenwel opvallend hoe goed en vaak My Brilliant Friend een tv-equivalent vindt voor de stralende kunst van Ferrante, de ware, onzichtbare ster van de serie. Ferrante wordt niet vermeld als de ‘creator’ - er staat geen ‘creator’ op de aftiteling. Dat neemt niet weg dat de reeks eruit springt bij HBO als een drama dat niet gedomineerd wordt door onstuimige mannen.

Naarmate het verhaal van My Brilliant Friend zich verder ontvouwt, sluipen er elementen in van meer door testosteron gedreven tv-drama’s: mannen die tekeergaan tegen de omstandigheden, familievetes die eindigen met bloedvergieten, jongens die meisjes passioneel en dreigend het hof maken. Maar in dit geval gebeurt dat vanuit het volwaardige perspectief van twee jonge vrouwen die, in vroegere versies van dit soort verhalen, niet meer zouden zijn dan bijrollen, of objecten, of slachtoffers.

Dat komt redelijk revolutionair over. Het markeert een keerpunt in de geschiedenis van het tv-drama nu The Sopranos bijna zijn twintigste verjaardag viert. Het toeval wil dat Lenù en Lila opgroeien in het deel van Italië waar ook Tony’s voorouders vandaan kwamen. Maar hun angstig en wonderlijk Napels is heel, heel ver verwijderd van zijn New Jersey, en dat kun je op geen enkele map aanwijzen.

Canvas zendt My Brilliant Friend uit in de kerstvakantie, vanaf dinsdag 25 december, telkens op dinsdag, woensdag, donderdag en vrijdag om 22.00 uur. Wie niet kan wachten op de volgende afleveringen kan ze vanaf 25 december ook al allemaal bekijken op VRT NU.