Gouverneur Jan Smets met pensioen: hoe laat hij de Nationale Bank en de economie achter?

"Het zal vreemd aanvoelen op 1 januari", verzucht Jan Smets in zijn afscheidsinterview in "De markt" op Eén. Niet dat hij niets om handen zal hebben nadien. Hij heeft nog een boek in zijn achterhoofd over de inzichten die in de voorbije 45 jaar opdeed bij de Nationale Bank. 

In mei verschijnt trouwens ook al een ander boek van de hand van de geboren en getogen Gentenaar. Dat wordt geen economieturf, wel een heuse misdaadroman. "Die had ik al geschreven vóór ik gouverneur werd." Het verhaal gaat over een moord die gepleegd wordt in Gent. "Het bloed kruipt waar het niet gaan kan", verwijst Smets naar wijlen zijn vader Frans, die lang journalist was voor De Standaard en de toenmalige 'Financieel-Ekonomische Tijd' (nu kortweg De Tijd).

Maar eerst dus nog die laatste week afwerken. "Het eindpunt van een heel boeiende periode", vindt Smets zelf. Hij loopt het enorme, modernistische gebouw van de Nationale Bank voor het eerst binnen in 1973. Hij mag er als licentiaat economie starten als stagiair op de dienst Voorlichting. Doorheen de jaren groeit hij door tot adviseur en uiteindelijk chef op de studiedienst.

Enkel in de jaren 90 maakt hij enkele zijsprongetjes: hij gaat verschillende keren aan de slag op de CVP-kabinetten van Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene. Nadien maakt hij verder carrière binnen de Nationale Bank, tussen 1999 en 2015 als directeur, de laatste jaren als gouverneur. 

Hij ziet de instelling in die periode sterk veranderen. "In 1973 was de Nationale Bank een nationale monetaire autoriteit", vertelt hij. "Maar dat is inmiddels geëvolueerd. We houden ons nu bezig met financiële stabiliteit, we houden toezicht op banken en verzekeraars en zijn geïntegreerd in het eurosysteem. Dat heeft de Nationale Bank voortreffelijk in zich opgenomen."

Die invoering van de euro in de periode 2001-2002, dat is de dada van Jan Smets. Hij begeleidt mee die spannende, maar succesvolle overgang van de Belgische frank naar die Europese munteenheid en houdt er zelfs de bijnaam 'Mr. Euro' aan over. 

In zijn ogen heeft de euro, ondanks de impact van de zware financiële crisis van 2008, gebracht wat ervan verwacht werd. "Toen ik in 2001 de mensen trachtte voor te bereiden op die verandering naar de euro, heb ik gezegd dat die munteenheid ons meer stabiliteit en efficiëntie zou bieden. En ik denk dat die twee dingen gebeurd zijn. De euro is een stabiele munt geworden en prijsstijgingen zijn al bij al beperkt gebleven. We hebben nu ook een Europese Centrale Bank die daarover waakt. De efficiëntiewinst zat ook in het feit dat mensen geen valuta meer moesten wisselen en bedrijven zich niet meer moesten verzekeren tegen wisselkoersrisico's."

In 2013 blijkt hij de gedoodverfde opvolger van gouverneur Luc Coene te zijn, maar die kiest er plots voor om nog een jaartje langer aan te blijven. Smets verbijt zijn ergernis daarover, maar laat zijn benoeming dan wel zwart op wit in het Staatsblad zetten. In 2015 is het eindelijk aan hem. 

De discrete Smets zorgt voor een stijlbreuk met de periode onder de veel meer 'politieke' Coene. Hij wordt beschreven als een rustige, gedistingeerde en zeer competente man, die kiest voor de dialoog en die provocatie uit de weg gaat. Zijn collega's dopen hem in die periode naar verluidt tot "paus Johannes XXII", een minzame verwijzing naar Smets' christelijke overtuiging en het feit dat hij de 22ste gouverneur van de Nationale Bank is.

Smets bouwt als gouverneur een goede band op met ECB-voorzitter Mario Draghi, die hij bestempelt als "een uitstekend centraal bankier". "Ik ben het helemaal eens met het beleid dat hij ons heeft voorgesteld", benadrukt hij. Geconfronteerd met de nasleep van de economische crisis besluit Draghi in 2015 om met nieuw geld massaal staatsobligaties op te kopen, de zogenaamde "bazooka" van de ECB. Dat stimuleringsbeleid is trouwens uiteindelijk pas deze maand stopgezet.

"We hebben dat moeten doen om deflatie te vermijden, om te vermijden dat de economie achteruit zou boeren", zegt Smets daarover. "En dat heeft echt bijgedragen aan het herstel van de economie. Er zijn meer dan 9 miljoen jobs bijgekomen de laatste jaren in de hele eurozone. En ik durf echt stellen dat dat voor een stuk te danken is aan het monetaire beleid dat de ECB heeft gevoerd."

Volgens hem heeft de eurozone dankzij dat beleid - "en dankzij structurele economische hervormingen van diverse regeringen" - aan weerstand gewonnen, ondanks de nakende brexit, aanslagen, de soms extreme(re) verkiezingsresultaten en de handelsoorlog tussen China en de VS. "De eurozone, die tot 2 à 3 jaar geleden werd beschouwd als het probleemgebied, vangt al die problemen vandaag eigenlijk heel goed op."

In eigen land zorgt het faillissement van Optima Bank onder Smets' gouverneurschap voor wat heisa. Dat levert ook de Nationale Bank lastige kritiek op, maar Smets slaagt erin om die te counteren. Veel recenter is er de verhitte discussie over hoe weinig vrouwen er aan de top van de Nationale Bank werken. Het ontsiert de laatste maanden van zijn gouverneurschap een beetje.

"De discussie an sich was legitiem", geeft Smets toe. "Ik heb ook begrepen dat de regering van plan was om naar een beter genderevenwicht te evolueren in de beleidsorganen en dat kan ik alleen maar toejuichen. Ook intern doen we er bij de Nationale Bank alles aan om dat genderevenwicht te verbeteren, ook in de hogere echelons."

Afzwaaien doet Smets ook met een niet al te rooskleurige vooruitblik op 's lands economie, die eerder deze week is gepubliceerd. De Nationale Bank spreekt van een groeivertraging, net nu we in een periode van politieke stilstand zijn beland. "Dat kan problematisch zijn als het te lang duurt", denkt Smets. "Ik denk dat we na de verkiezingen van mei liefst zo snel mogelijk slagkrachtige regeringen krijgen die de financiële hervormingen kunnen voortzetten."

Waar die regeringen dan best werk van maken? De bottlenecks op de arbeidsmarkt, de aansluiting tussen onderwijs en arbeid en "op vlak van infrastructuur en innovatie hebben we ook nog een hele weg te gaan".

Wat er ook van zij, na 1 januari zal het niet meer de eerste zorg zijn van Smets. Hij kan zich vanaf dan op zijn schrijfambities storten en met nog meer overtuiging voor de club van zijn hart, AA Gent, supporteren. Intussen hoopt hij zijn economische kennis en kunde nog af en toe ten dienste te kunnen stellen van wie die nodig heeft. "Ze mogen mij bellen", lacht hij. 

Bekijk hier alvast het gesprek met Jan Smets in "De markt", of om 12.30 uur op Eén: