2018 is het jaar dat de nuance verdween
Dr. Jean Paul Van Bendegem is prof. emeritus (VUB)
Het is altijd wat belachelijk om een volledig jaar, een ganse toer van de aarde rond de zon, samen te vatten in één zin, maar laat ik het toch maar doen: 2018 is het jaar dat de nuance verdween.
Politici doen uitspraken met een stelligheid en zekerheid waar wiskundigen alleen maar van durven te dromen. De sociale media nodigen uit om aan die stelligheid bij te dragen door een bovengrens te hanteren op het aantal tekens in een bericht. Ook de wetenschappers doen dapper mee door in een bestek van drie minuten uit te leggen waarover hun doctoraatsonderzoek gaat. In het middenveld worden evenzeer belangrijke en moeilijke kwesties herleid tot binaire opdelingen: ben je vooruitgangsoptimist of ben je een linkse doemdenkende aartspessimist? Ben je een schlechtmensch of ben je een gutmensch? (Ik neem aan dat het tegendeel van een gutmensch een schlechtmensch moet zijn.) Ben je voor of tegen kernenergie? Ben je voor of tegen wetenschap? Ben je voor of tegen islam? Ben je voor open grenzen à la wir schaffen das of moet alles potdicht?
‘Ik ben dit spel zo moe en zo beu geworden dat ik weiger het nog mee te spelen’
Ik ben dit spel zo moe en zo beu geworden dat ik weiger het nog mee te spelen. Zijgedachte: ik weet dat het een verleidelijk spel is en dat het bovendien zeer gemakkelijk is. Zal ik er eentje lanceren? Zullen we N-VA omdopen tot N-VB? Nieuw-Vlaams Belang? Voilà, zo gemakkelijk is het en het is niets waard. Einde zijgedachte.
Grijs-grijs
Dit zijn de tijden van zwart-wit zonder grijs. Mag ik even de logicus-filosoof uithangen? Als je koppels moet vormen met zwart, wit en grijs, dan heb je in totaal negen mogelijkheden. (1) Zwart-zwart en (2) wit-wit: dat zijn WIJ. (3) Zwart-wit en (4) wit-zwart: dat zijn ZIJ. Dat is een drama. Een nog groter drama is dat grijs het nooit haalt, dus (5) zwart-grijs, (6) wit-grijs, (7) grijs-zwart en (8) grijs-wit betekenen altijd succes voor wit of zwart. Maar er is nog (9): grijs-grijs.
Dat heet een dialoog, een gesprek, een discussie of debat met aandacht voor de ander en vanzelf brengt dat de nuance mee. Want je moet erin slagen om het standpunt van de ander te begrijpen, om mee te denken met die ander, om de eigen visie bij te sturen.
De filosoof Hans-Georg Gadamer (1900-2002) heeft naar het einde van zijn lange leven de prachtige uitspraak gedaan dat de kern van zijn filosofie eruit bestaat dat het mogelijk is en blijft dat de ander gelijk heeft. Dat is toch fantastisch?
Uiteraard ben ik overtuigd van wat ik zeg, maar ik houd er rekening mee dat er ergens een fout in mijn argumentatie kan zitten en dat een ander mij daarop kan wijzen. Dit staat, voor alle duidelijkheid, geen engagement in de weg. Op basis van het weinige dat ik weet moet ik toch handelen en er de gevolgen van ondergaan. Het maakt het leven risicovol en daardoor spannend.
Toonbeeld
Een pleidooi voor grijs-grijs? Is dat geen pleidooi voor een muizenbestaan? In geen geval, want grijs drukt zich genuanceerd uit. Op de zwart-witvraag ‘Ben je optimist of pessimist?’ is mijn antwoord: ‘Op korte termijn pessimist, op langere termijn optimist.’ Gelijk neemt het gesprek een geheel andere wending. Ik weet wel dat een ‘enerzijds-anderzijds’ een heel slechte naam heeft gekregen, maar als het niet leidt tot passiviteit, is het een toonbeeld van nuance.
‘Het is mijn meer dan intense hoop dat we in 2019 de terugkeer van de nuance mogen meemaken’
‘Voor zover ik weet…’, ‘Grof gezegd…’, ‘Ik ga daar niets over zeggen want ik weet er niet genoeg van’, het zijn toch prachtige uitdrukkingen. Als je het zo bekijkt dan is Twitter eigenlijk een ‘apartheidskanaal’ omdat het maar twee tinten erkent en het is bovendien een regelrechte belediging voor al het gevogelte op deze aarde. Al ooit de rijke schakeringen gehoord van het vogelgezang door de ouders aan de kleintjes aangeleerd?
Het is mijn meer dan intense hoop – dat laatste restantje uit de doos van Pandora – dat we in 2019 de terugkeer van de nuance mogen meemaken. Ik zal er in ieder geval toe bijdragen en ik zal wel weggezet worden als een gutmensch, het weze zo. Misschien heeft u wel gelijk, maar ik moet er nog even over nadenken.