“De miserie begon in 2014: Michel I was altijd de voortzetting van de campagne met andere middelen”

In de Wetstraat koelt de crisis af. We zitten in lopende zaken, allicht tot 26 mei 2019. In de praktijk zal, gezien het parlement in april ontbonden wordt en het politieke jaar zich pas halverwege januari op gang trekt, dat regime hoogstens een kleine drie maanden functioneren. Niet in afloop, maar in aanloop naar verkiezingen: veel moet er niet van verwacht worden, ‘constructief verantwoordelijkheid nemen’ zal vooral als electoraal wapen dienen om de ander van het omgekeerde te beschuldigen. Nu het stof wat gaat liggen, blijft de vraag: hoe is het zo ver kunnen komen? Volgende week gaan we hier in op de vraag wat dat voor de afzonderlijke partijen kan betekenen.

De val van Michel I is ingezet op 14 oktober, de lokale verkiezingen. Het verlies van N-VA en MR zette beide aan tot een koersverandering. Het kibbelkabinet sleepte al sinds zijn vorming wantrouwen als een molensteen mee, de lokale verkiezingen waren er te veel aan. Beide partijen beseften dat het sociaal-economisch bilan niet zou volstaan: er moest meer op emotie gewerkt worden. Toen De Wever in mei opmerkte dat de ‘dash’ uit de regering verdwenen was, was ook duidelijk dat hij die niet meer zag terugkeren. Sociaal-economisch was Michel I een jaar voor de verkiezingen van 2019 uitgeleefd. Dus moest er uit een ander vat getapt worden.

Michel I overleefde vele crisissen, maar die gingen in de kleren zitten. Een goed draaiende regering had het migratiepact overleefd, al is elk groot incident gevaarlijk voor een regering die tussen twee verkiezingen gewrongen zit. Zeker als de grootste partij, N-VA, al met een been uit de boot hing, kapseist die sneller.

Gedeelde verantwoordelijkheid

Een eenvoudige manier om partijen te categoriseren is het antwoord op de vraag of ze eerder ‘office, vote or policy seeking’ zijn: willen ze vooral besturen, kiezers winnen of hun programma realiseren? N-VA toonde zich vote seeking. Toen de partij te laat de ‘rode kaart’ tegen het plots cruciale migratiepact trok en haar bocht nam, sloot ze alle ontsnappingswegen uit de crisis een voor een af. Uit principe en omdat een exit, en zeker Marrakech-verkiezingen, electoraal zouden renderen. N-VA neemt risico’s, zoekt gamechangers: in 2008 en 2011 stapten ze respectievelijk uit de Vlaamse regering en de federale formatie. Waarmee ze haar anders-profiel wou illustreren. Nu weer.

Vooral de liberale partijen botsen op het identitaire hard met N-VA, zeker Alexander De Croo is internationaal een tegenpool. Bij CD&V kon er wat meer begrip af. Maar alle drie wilden ze N-VA, die van het migratiepact een duivelspact maakte, isoleren: ze schoven de heilige consensusregel opzij. De Raad van State concludeert dat de beslissing rond het migratiepact al genomen was, maar als een regeringspartij zo’n bezwaar uit tegen een dossier is het gebruikelijk dat verzet te respecteren. De val was een gedeelde verantwoordelijkheid.

Bij Open Vld en zeker CD&V, die moed putten uit 14 oktober, werkte N-VA met haar provocerende identitaire politiek al langer op de zenuwen. De extreme mediacampagne van N-VA tegen het migratiepact bood het gedroomde excuus om N-VA in de hoek te duwen. N-VA is ten andere ook de partij die met haar fenomenale groei in het voorbije decennium veel kiezers uit haar Vlaamse coalitiepartners wegzoog. Deze crisis is een van de vele naschokken van de aardbeving veroorzaakt door de harde inslag van de electorale komeet N-VA op het Vlaamse politiek landschap. De relaties met sommige N-VA-excellenties zijn dan wel goed, de spanningen tussen de partijen zijn altijd gebleven.

Premier onvoldoende baas

Charles Michel was na 14 oktober vooral MR-spits. Die de eerdere vernederingen door N-VA beu was. Met als dieptepunt de discussie over de repatriëring van Sudanezen in december 2017. Toen had Francken ontslagen moeten worden, maar De Wever was voor hem gaan staan: een regering zonder Francken is een regering zonder N-VA. Deze en andere uitspraken sterken het beeld dat Francken de lijn uitzet op het voor de federale N-VA cruciaal domein: migratie. Laat die lijn nu zeer uitgesproken zijn. De steun voor de (vreedzame) mars tegen Marrakech, de beperking van de asielaanvragen tot vijftig per dag… Het verschil tussen het vermijden van radicaalrechts en radicaalrechts worden, is voor velen steeds kleiner. Dat is niet enkel een spagaat voor N-VA zelf, ook de coalitiepartners kregen het steeds moeilijker met die radicalere N-VA.

N-VA takelde het ambt van premier al vaker toe, Michel heeft dat te vaak toegestaan. Die tolerantie is het gevolg van een van de constructiefouten: de premier was onvoldoende baas. Dat deed N-VA zeker toen ze Michel openlijk hun handpop noemden, al was dat intellectueel juist. De voorwaarden die N-VA in ruil voor de goedkeuring van de begroting van de regering-Michel stelde, waren redelijk en lagen in lijn met eerdere afspraken. Maar N-VA wou zeker zijn dat Michel die nooit kon aanvaarden, daarvoor moest ze hem eerst openlijk vernederen.

De crisis is ook in de hand gewerkt door de onhandigheid van de premier. Die Michel I de doodsteek gaf door te solliciteren naar een wisselmeerderheid, en dan het parlement nog radicaliseerde door de eerste resolutie deels te negeren. Na de tweede was er geen weg meer terug. Hij vergiste zich evenzeer door te denken dat Michel II verder kon zonder vertrouwensstemming en regeerverklaring. Ook daarmee daagde hij parlement uit.

Bocht naar links

Toen hij vorige week dan toch, veel te laat, met die verklaring kwam, bleek hij ineens een onbegrijpelijke bocht naar links te nemen. Dat hij niet meer op N-VA kon rekenen is een zwak excuus. Zijn opening klonk als een toegeving op de linkse kritiek, maar bleef vaag. Kon uiteraard de linkse oppositie, die deze regering vier jaar bestreed, niet overtuigen. Het lag er te dik op dat MR besefte dat Franstalig België na 14 oktober linkser is, en ze dus haar kar moet keren. Zeker omdat nogal wat MR-kiezers naar Ecolo kijken, vandaar al dat geklimaat.

De linkse oppositie was van plan Michel minstens 48 uur de tijd te geven, tot aan de stemming van de motie van wantrouwen, om die linkse bocht concreet te maken. Maar nog voor hij die kans kreeg, bleek dat Michel de opening naar links te breed had gezet. Open Vld deed de deur dicht: geen toegeving aan links in de meest liberale regering sinds jaren. Open Vld is sociaal-economisch rechtser dan MR, CD&V is ook op dat domein meer centrum.

Game over Michel II. Die miserie begon in 2014: Michel I was altijd de voortzetting van de campagne met andere middelen. Al die tijd bleef de spanning tussen de rechts hellende N-VA en de links hellende CD&V groot. Uiteindelijk werd het ook MR te veel. Toen kantelde de as CD&V-MR, waarop deze regering gebouwd is, tegen het zelfgekozen isolement van N-VA.