“De hoody is vervangen door een maatpak. Het imago van Facebook en Zuckerberg lijkt voor lange tijd aangetast”

Ben Caudron (technologiesocioloog Erasmushogeschool Brussel): “Eén ding is zeker: de sympathieke, geniale en in een nerdy T-shirt gestoken halfgod Mark Zuckerberg, die gedreven en gefocust aan een betere wereld voor ons allen werkt, is dood. Hij is vervangen door een wereldvreemde, ietwat onwennig ogende robot in een strak maatpak. Het mooie imago dat Facebook lang heeft kunnen ophouden, ligt aan gruzelementen. Al moeten we dat wel nuanceren, want voor jongeren maakt het niks uit. Zolang ze apps kunnen gebruiken en foto's delen via Instagram, zullen al die schandalen hun worst wezen. Ik heb onlangs nog een kleine test gedaan bij mijn eerstejaarsstudenten: 2 procent van hen zit níét op Facebook. Die steekproef is niet representatief, maar dat zegt toch iets. Het lijkt me dus iets te voorbarig om te zeggen dat het rijk van keizer Zuckerberg op instorten staat. Maar dat er donderwolken boven Facebook hangen, valt niet te ontkennen.”

Vorige maand onthulde The New York Times dat Facebook een pr-bureau had ingehuurd om concurrenten en critici zwart te maken met nepnieuwsberichten.

“Die onthulling is het ultieme bewijs dat Facebook helemaal niet dat mooie bedrijf is dat als nobel doel heeft om de hele wereld te verbinden. Ik snap ook niet goed waarom het niet tot meer verontwaardiging heeft geleid, want dat is nog schandaliger dan de Cambridge Analytica-affaire. Nu werd Sheryl Sandberg ontmaskerd, de rechterhand van Zuckerberg. Zij stond bekend als het gezond verstand bij Facebook, en ze mocht Beyoncé en Hillary Clinton tot haar kennissenkring rekenen. Nu blijkt dat ook zij boter op het hoofd heeft.”

Zuckerberg beweerde dat hij van niks wist. Hoe geloofwaardig is dat?

“Als hij er niet van op de hoogte was, is hij totaal ongeschikt om Facebook te leiden. Mocht hij drie jaar geleden hebben gezegd dat hij niet weet wat zijn pr-afdeling bedisselt, dan zou ik nog enige ruimte voor twijfel hebben gelaten. Maar aan het einde van een jaar waarin het ene negatieve bericht na het andere het imago van Facebook heeft aangetast, lijkt me dat zeer onwaarschijnlijk. Ik ben er vrij zeker van dat Zuckerberg en Sandberg op de hoogte waren en zelfs de beslissing voor operatie Damage Control hebben genomen. Alleen heeft die de schade nog groter gemaakt. Dat zo'n machtig bedrijf zo spectaculair blundert, is toch opmerkelijk.”

Facebook heeft nu een leger moderatoren aangeworven om nepnieuws en haat- en nepaccounts op te sporen en te verwijderen. En gebruikers hebben voortaan meer inzicht in de gegevens die Facebook verzamelt.

“Dat klinkt heel mooi, maar helaas is er ook de werkelijkheid. Wat moeten we vinden van de overeenkomst die Facebook in september heeft gesloten met The National Democratic Institute en The International Republican Institute, afdelingen van een organisatie die onder Ronald Reagan is opgezet om rechtse propaganda te verspreiden? Die twee organisaties zullen Facebook helpen om nepnieuws te bestrijden? Dat belooft! Ondertussen klagen links georiënteerde online-initiatieven dat ze steeds moeilijker op Facebook te vinden zijn, en ook op Google. In tegenstelling tot wat Donald Trump en de Republikeinen schreeuwen, lijkt Facebook momenteel vooral aan de linkerzijde te censureren.

“Ik heb geen greintje sympathie voor Zuckerberg, maar ik had toch wel medelijden toen hij in april in het oog van de storm terechtkwam. Hij moet toch niet goed begrepen hebben wat hem overkwam en waarom hij ineens de domste vragen moest beantwoorden van niet allemaal even goed geïnformeerde oude heren.”

Ondertussen kampt het bedrijf met grote uitdagingen: in Europa en Noord-Amerika lijkt het aantal dagelijkse gebruikers te stagneren. In landen als India, de Filipijnen en Indonesië stijgt het aantal gebruikers wel, maar daar valt minder geld te rapen met reclame.

“Het gaat niet om een daling van het aantal gebruikers, maar om een vertraging van de groei, en dat is kenmerkend voor een verzadigde markt. Facebook heeft wel al langer een probleem met de jongere generatie, maar dat staat los van de schandalen van het voorbije jaar. Jongeren zijn niet meer geïnteresseerd om alles op Facebook te grabbel te gooien. Ze willen in kleinere netwerken met elkaar communiceren, en in netwerken die ze min of meer zelf beheren. Bovendien was Facebook een café geworden waar ook hun ouders naartoe gingen. Dat heeft Facebook tijdig ingezien, en daarom hebben ze Instagram en WhatsApp gekocht.

“Het is wel veelbetekenend dat de mensen die ooit WhatsApp en Instagram hebben gemaakt, ondertussen allemaal zijn opgestapt bij Facebook. Zuckerberg had destijds de dure eed gezworen dat die platformen niet vol advertenties gepleurd zouden worden, maar dat verandert nu, omdat Facebook op zoek moet naar nieuwe geldstromen. Daarnaast probeert het bedrijf zich ook te positioneren in de offlinemarkt. Google heeft dat al veel langer begrepen en houdt zich amper bezig met start-ups in de sociale media op te kopen. Zij investeren liever in technologie waarmee ze in de fysieke wereld aanwezig zijn. Amazon heeft trouwens hetzelfde gedaan. Facebook zet nu ook die stap, bijvoorbeeld met het recent gelanceerde Facebook Portal (een scherm met internetverbinding voor videogesprekken, red.).

“Het klopt ook niet dat er in landen als India en Indonesië niks te verdienen valt. Die regio is een zeer interessante groeimarkt. Facebook hoopt er de groei aan te zwengelen door interessante eigen content aan te bieden. Daarom hebben ze de uitzendrechten van La Liga (het Spaanse eersteklassevoetbal, red.) voor die regio opgekocht. Voor Facebook, dat tot voor kort zelf geen content produceerde, is dat nieuw.”

Ze zijn dus nog lang niet uitgeteld?

“De cijfers zijn nog altijd duizelingwekkend. In het derde kwartaal heeft Facebook 5 miljard dollar winst gemaakt, een stijging met 9 procent tegenover vorig jaar. Het aantal gebruikers blijft stabiel op ruim twee miljard. Dan kun je tegen een stootje, hè. Ze hebben ook meer dan genoeg geld om in nieuwe projecten te investeren.

“Ook opvallend: na het uitbreken van het Cambridge Analytica-schandaal kreeg het aandeel van Facebook een serieuze knauw. Maar dat verlies was nog tijdens de hoorzitting met Zuckerberg goedgemaakt. Ik denk dus niet dat al die schandalen het bedrijf al veel geld hebben gekost.”

President Trump heeft aangekondigd dat hij met de Democraten wil samenwerken om de techreuzen regels op te leggen. En in Duitsland loopt een onderzoek tegen Facebook naar mogelijke schendingen van de privacy en machtsmisbruik.

“Vorige maand raakte ook bekend dat gegevens van vijftig miljoen gebruikers waren gelekt. Daarmee vergeleken stelt Cambridge Analytica niks voor. Dat lek werd ontdekt nadat de nieuwe Europese privacyregelgeving van kracht was geworden. Als de Europese beleidsmakers zouden beslissen om de maximumboete op te leggen, zal dat Facebook toch pijn doen. En als het een paar keer gebeurt, kan het véél pijn doen.

“In de Verenigde Staten hebben enkele grote mediabedrijven ook een proces tegen Facebook aangespannen. Ze beschuldigen het bedrijf ervan dat het foutieve informatie heeft verstrekt. Facebook had hen destijds namelijk aangemaand om van tekst op video over te schakelen. Maar de cijfers die hun werden voorgespiegeld, bleken niet te kloppen. Om niet nog meer beticht te kunnen worden van het verspreiden van nepnieuws, heeft Facebook bovendien het algoritme van de newsfeed aangepast, zodat gebruikers minder nieuws te zien krijgen, en opnieuw meer foto's van katjes of andere ongein van vrienden en familie. Je zult maar in de nieuwssector zitten en je lot in handen gelegd hebben van Facebook.”

Hoe groot is de averij die Facebook heeft opgelopen?

“Het wordt nooit meer zoals voorheen. De hoody is vervangen door een maatpak, en dat heeft zijn prijs. Het imago van Facebook en van Mark Zuckerberg lijkt voor lange tijd aangetast. Wat de langetermijngevolgen zullen zijn, daar hebben we nog het raden naar.

“Hebben die schandalen het bedrijf al aanzienlijke schade berokkend? Ik durf het te betwijfelen. Maar ze hebben wel voor een verandering van de perceptie gezorgd. Ook bij de beleidsmakers. De politiek interesseert zich nu eindelijk voor Facebook en de andere techreuzen uit Silicon Valley. Er wordt steeds luider gesproken over een strengere regelgeving en over een opsplitsing van de techreuzen. Dat zou betekenen dat ze een hoop macht en veel inkomsten kwijtraken. Ik acht het niet onwaarschijnlijk dat zulke regels er komen. Het zou bovendien een goede zaak zijn. Of Facebook over twintig jaar nog bestaat? IBM en Nokia zijn er nog altijd, maar ze doen nu iets totaal anders. Misschien gaat het met Facebook diezelfde kant op. Wie zal het zeggen?”

_©Humo