Wat is de link tussen een pijnlijke zweer van Zonnekoning Lodewijk XIV en het Britse volkslied "God save the queen"?
"God save the queen", het moet een van de bekendste en meest meegezongen volksliederen ter wereld zijn. Maar wist u al dat er een link bestaat tussen het Britse volkslied en de Franse zonnekoning Lodewijk XIV? En meer bepaald, dat een venijnig medisch probleempje bij Louis XIV de inspiratie vormde?
De geneeskunde heeft zoals elke andere discipline zijn grote figuren en sleutelmomenten. En net zoals bij elke andere discipline hangt vooruitgang dikwijls af van toevalligheden. De Franse professor Jean-Noël Fabiani, hoofd cardio-vasculaire geneeskunde aan het Georges Pompidou-ziekenhuis in Parijs, lijstte vorig jaar enkele van die wetenswaardigheden op in het boek"Histoires insolites qui ont fait la médecine". Onlangs verschenen diezelfde verhalen ook in stripvorm, "Incroyable histoire de la médecine".
In een van die verhalen is een opmerkelijke rol weggelegd voor het Britse volkslied. Of voor een lied dat later het Britse volkslied zou worden. Daarvoor moeten we naar het jaar 1686, naar Versailles, het hof van de Franse koning Lodewijk XIV. De Zonnekoning wordt gekweld door een zogenoemde peri-anale fistel, een abces bij de anus. Heel delicaat, maar ook heel pijnlijk en in die tijd niet zo gemakkelijk om te behandelen. En al zeker niet bij de almachtige Louis Quatorze.
Vandaag kunnen fistels via een kleine operatie aangepakt worden. Maar artsen voeren in die tijd nog geen operaties uit. Die taak wordt overgelaten aan... barbiers. "Omdat ze in die tijd de enige waren die over mesjes beschikten die heel scherp en precies konden snijden. Barbiers voerden dus operaties uit, maar wel onder toezicht van artsen", legt Jean-Noël Fabiani uit.
De barbier-chirurg en "Dieu protège le roi"
Een van zijn ministers kan Lodewijk XIV ervan overtuigen om zijn barbier-chirurg in te schakelen, Charles-François Félix. Maar die laatste is niet zo happig om de operatie uit te voeren. Het is niet alleen een riskante delicate operatie, bovendien vreest hij -allicht niet onterecht- de toorn van Lodewijk XIV als het niet zou gaan zoals gehoopt.
Maar de Zonnekoning draagt hem op zich te specialiseren, en dat is wat Félix doet: maandenlang zijn techniek verfijnen en zijn instrumenten perfectioneren. Op 18 november 1686 vindt de operatie plaats. Zonder narcose, want dat bestond toen nog niet. Volgens de overlevering gedraagt Lodewijk XIV zich uiterst moedig.
Om haar man te steunen voor en tijdens zijn operatie, had zijn echtgenote Madame de Maintenon aan hofcomponist Jean Baptiste Lully gevraagd een melodie te schrijven. Madame de Brinon, directrice van de meisjesschool van Saint-Cyr, schreef de tekst: "Dieu protège le roi, de sa main souverain! Vive le roi!" Tijdens de operatie wordt het lied gezongen door een meisjeskoor van de school. Na de geslaagde operatie gaat Lodewijk XIV geregeld op bezoek in de school en wordt het lied ten berde gebracht.
"God save the king"
Hoe zijn die melodie en de tekst uiteindelijk uitgegroeid tot "God save the king/queen", het Britse volkslied? Daarover bestaan volgens Fabiani twee theorieën.
Georg Friedrich Händel, in die tijd componist voor het Britse hof van George I, zou het lied gehoord hebben tijdens een bezoek aan Versailles in 1714. Hij noteert de melodie, schrijft er een Engelse tekst op en legt die voor aan de koning. Een instant succes.
Volgens een andere theorie hoort de Britse koning James II, die in ballingschap leeft in Frankrijk, het lied en besliste hij toen dat dat zijn volkslied zou worden wanneer hij de troon herovert. James II overlijdt in 1701, waarna zijn zoon James III probeert meermaals de troon te veroveren. Dat lukt niet, maar de tekst en melodie van de Franse hymne vinden uiteindelijk wel ingang.
"God save the king/queen" is nooit officieel aangewezen als volkslied door het Britse parlement of door de koning. Het wordt wel gespeeld bij elke officiële aangelegenheid waar de Britse vorst zijn of haar opwachting maakt.