Verkiezingen in Congo voorbij, wanorde nog niet

Hoe is de dag verlopen?

Wanordelijk. Zoals het hele verkiezingsproces ongeloofwaardig overkwam. Van een 'democratische' machtsoverdracht kan dan ook eigenlijk niet worden gesproken. Ten minste twee mensen zijn gedood in een kiesbureau, omdat ze aan het protesteren waren tegen een man van de kiescommissie die kiezers aanzette om voor de door president Kabila naar voren geschoven kandidaat Emmanuel Shadary te stemmen.

Daarnaast waren er berichten over elektronische stemmachines die het niet deden, kieslokalen die te laat opengingen en kiezers die hun naam niet konden terugvinden. Europese waarnemers waren niet welkom.

Zo'n 1 miljoen van de circa 40 miljoen kiesgerechtigden konden hun stem helemaal niet uitbrengen, officieel omdat er bij de oostelijke steden Beni en Butembo ebola heerst. Beide steden mogen in maart alsnog stemmen, al lijkt de kiescommissie van plan om op 15 januari de 'definitieve uitslag' bekend te maken.

Wat staat er op het spel?

Veel van de ruim 80 miljoen Congolezen snakken naar verandering. Hun land, zo groot als West-Europa, is rijk aan grondstoffen zoals goud, kobalt (nodig voor mobiele telefoons) en coltan (voor elektrische auto's), maar de meeste Congolezen zijn straatarm. Congo heeft weinig wegen of stroomnetwerken maar des te meer corrupte politici en gewapende milities.

Joseph Kabila, president sinds 2001, had al in 2016 moeten terugtreden. Hij rekte de boel en zag uiteindelijk toch af van een nieuwe verkiezingsdeelname, mogelijk onder druk van betogers en leiders uit omringende landen. Maar zijn coterie heeft er alles aan gedaan om de verkiezingen te frustreren en voordeel te verschaffen aan een kroonprins, die Kabila's politieke en economische belangen moet veiligstellen. Alleen deze kroonprins mocht in de voorbije weken vrijelijk campagne voeren.

Wie maakt de grootste kans om te winnen?

Onderzoeksinstelling Congo Research Group peilde als populairste kandidaat Martin Fayulu (62). Ex-zakenman en oppositiekandidaat Fayulu is 'duidelijk' favoriet voor de overwinning 'mits de verkiezingen vrij en eerlijk zijn'. Fayulu geniet sympathie mede door zijn deelname aan protestmarsen tegen Joseph Kabila. Congo Research Group zet Fayulu op 47 procent van de stemmen.

Van de ruim 20 presidentskandidaten krijgt eerder vernoemde Shadary de steun van Kabila. Shadary (58) staat op de sanctielijst van de EU. Hij was minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid toen vorig jaar ordetroepen tientallen anti-Kabila-betogers doodschoten. De EU verlengde deze maand de sancties. De Congo Research Group denkt dat Shadary slechts 19 procent van de stemmen zal krijgen. Felix Tshisekedi, zoon van de vorig jaar overleden oppositieleider Étienne Tshisekedi, staat op 24 procent.

Wanneer wordt de nieuwe president beëdigd?

De verkiezingen worden beslist in één ronde, er is geen absolute meerderheid vereist. De kiescommissie zegt dat Congo's nieuwe president wordt beëdigd op 18 januari. Gezien de electorale chaos kan niet worden uitgesloten dat dit schema verandert.

Een 'grote meerderheid' aan kiezers gaat er intussen vanuit dat de uitslag wordt vervalst ten faveure van regeringskandidaat Shadary, aldus Congo Research Group. Deze onderzoeksinstelling voorziet ook een 'extreem hoog' risico op geweld door boze kiezers. Wint onverwachts toch een oppositiekandidaat, dan wordt het de vraag hoe Congo's veiligheidsapparaat reageert.

Congo is binnenkort definitief verlost van Kabila. Toch?

Misschien niet. De pas 47-jarige Kabila hoopt niet alleen aan de touwtjes te trekken van de 'marionet' Shadary, hij zinspeelt zelfs op een hernieuwde deelname aan de presidentsverkiezingen in 2023. Waarnemers speculeren al over een soort mandaatwissel tussen Kabila en Shadary à la Poetin en Medvedev in Rusland.