Na oproep om meer vrouwen in de lijst te stemmen: wordt ‘De tijdloze’ vandaag minder ‘tietloos’?
Wordt 2018 het jaar waarin de Meat Loafs en Radioheads massaal moeten wijken voor Aretha Franklin, Patti Smith en Adele in De tijdloze van StuBru? Twijfelachtig: vrouwen mogen dan de hitlijsten domineren, bij klassiekers denken we toch nog steeds aan de muziek van witte oude(re) mannen.
Aan de vrouwen van RoSa vzw zal het alvast niet hebben gelegen. Onder het catchy motto ‘Nooit meer een tietloze’ lanceerde het kenniscentrum voor gender en feminisme een campagne om meer vrouwelijke muzikanten in de bekende jaarlijkse lijst van Studio Brussel te krijgen. Die staat al lang garant voor een overdosis testosteron: in de ‘beste’ jaren, van 1994 tot 1999, werden amper zeven van de honderd zogenaamde klassiekers gezongen door een vrouw.
Dat vorig jaar afgezien van enkele gendergemengde bands à la Fleetwood Mac nog maar één solo-artieste op de lijst prijkte – Sinéad O’Connor met ‘Troy’ – vroeg volgens de vzw om een dringende demarche. In de vorm van een puur vrouwelijke Spotify-lijst ter inspiratie en buttons van Aretha Franklin, Dolly Parton en andere muzikale godinnen. CD&V-minister Hilde Crevits gaf alvast gehoor aan de oproep en stemde voor Tracy Chapman (‘Fast Car’), Madonna (‘Frozen’) en London Grammar (‘Strong’), Linde Merckpoel ging voor ‘Back to Black’ van Amy Winehouse, Tom Barman gaf Nina Simone een duw in de rug. Of dat volstond om de heerschappij van Pearl Jam, Metallica en consorten te doorbreken, horen we vandaag.
De vraag van 1 miljoen is waarom mannen al jaar en dag De tijdloze domineren? En dan vooral de subgroep van witte, intussen (half)bejaarde of overleden rockers. Eén mogelijke reden is de aard en oorsprong van de lijst. Die werd voor het eerst opgesteld in 1987, toen StuBru nog een onvervalst rockimago had. Intussen krijgt de zender kritiek dat hij meer Dua Lipa dan Dire Straits draait, maar het publiek dat voor De tijdloze stemt is duidelijk meer van het nostalgische slag.
Hiphop
Hetzelfde argument klinkt vaak als het gaat om het gebrek aan hiphop (Dr. Dre! Eminem! Kendrick Lamar!) in de lijst. “Studio Brussel is met de lijst gestart in de hoogdagen van de rock, met bands als Simple Minds, U2 en The Cure op het toppunt van hun succes”, zei presentatrice Roos Van Acker onlangs nog in Humo. “Zij kregen al snel concurrentie van grungegiganten Pearl Jam en Nirvana, en sindsdien heerst de gitaar in De tijdloze. Dat verandert wel geleidelijk: twee jaar geleden kwam danceklassieker ‘Universal Nation’ van Push de lijst binnen. Het kán dus, al is voorlopig nog geen enkele rapper erin geslaagd om een ‘tijdloze’ song af te leveren.”
Een mogelijke reden is de aard en oorsprong van de lijst. Die werd voor het eerst opgesteld in 1987, toen StuBru nog een onvervalst rockimago had
Verandering vraagt blijkbaar tijd als het over De tijdloze gaat. Terwijl actuele hitlijsten op de radiozenders al een hele tijd mede worden aangevoerd door rappers en/of vrouwelijke artiesten, zwaaien bands als Radiohead en Nirvana nog altijd de plak in de lijst der klassiekers. “Als het gaat om tijdloze nummers denken we vaak aan songs die al decennia meegaan. En in de jaren 60 en 70 was de muziekindustrie nog vooral mannelijk”, zegt StuBru-stem Stijn Van de Voorde. “Veel vrouwen zullen het niet graag horen, maar er waren gewoon minder vrouwen die geweldige dingen maakten. Mede omdat ze minder kansen kregen en de tijdsgeest nog anders was.”
Een beetje muziekliefhebber kan meteen een resem tegenvoorbeelden bedenken, van Joni Mitchell en Janis Joplin over Nina Simone tot Patti Smith. Maar die kampen volgens Van de Voorde dan weer met de handicap dat ze niet één hit hebben die iedereen meteen te binnen schiet. “Sommigen vinden ‘Respect’ van Aretha Franklin het beste nummer, anderen ‘Say A Little Prayer’.” Of: hoe te veel goede songs ironisch genoeg ook in je nadeel kunnen werken in een lijst als De tijdloze.
Maar het nostalgische argument gaat niet helemaal op, zo leert een snelle blik op de top honderd van vorig jaar. Editors, Arctic Monkeys, dEUS, Daan: recentere mannelijke artiesten en bands wisten zich wel al in de lijst te wurmen. Van wijlen Amy Winehouse, PJ Harvey, Feist, Florence and the Machine echter geen spoor. Adele werd er even snel weer uitgeknikkerd als ze erin was gekomen. Wedden dat er binnen tien jaar nog meer mensen dansen op Beyoncé dan dat er meekwelen met ‘Fix You’ van Coldplay?
Selffulfilling prophecy
Vrouwen mogen dan hun plek hebben ingenomen in de hitlijsten, als het op klassiekers aankomt denkt iedereen blijkbaar nog sneller aan mannen. Opvallend: ook de vrouwen die hun stem uitbrengen voor De tijdloze. “Het werk van vrouwen wordt minder snel als uitzonderlijk aanzien. Dat blijkt ook uit wetenschappelijk onderzoek”, zegt Ciska Hoet, directeur van RoSa vzw. “Het is iets aangeleerds. We waren het in een patriarchale wereld lang gewend om vrouwen in andere rollen te zien dan als kunstenaars.”
Komt nog bij dat De tijdloze met de jaren een selffulfilling prophecy is geworden, zegt Vandevoorde. Eenmaal in de lijst zit je vaak gebeiteld. Omdat veel stemmers gewoon lui zijn en voor dezelfde nummers kiezen. Dat is wellicht de enige verklaring waarom Meatloaf vorig jaar nog uit de boxen knalde.
‘Ik vind het eerder betuttelend: vrouwen erin stemmen louter omdat ze vrouw zijn’
Ook Van de Voorde stemde voor het eerst een vrouw, Aretha Franklin, in de lijst. Eerder uit sympathie dan uit overtuiging. “Ik vind het eerder betuttelend: vrouwen erin stemmen louter omdat ze vrouw zijn. Je moet het maatschappelijke belang van zo’n lijst ook relativeren. De tijdloze zegt eerder iets over de muzikale voorkeuren van een bepaald luisterpubliek dan over de samenleving. Het is niet omdat ik op drie mannelijke muzikanten zou stemmen dat ik een seksist ben.”
RoSa vzw wilde naar eigen zeggen niets opleggen of forceren, wel hoopt Hoet dat De tijdloze dit jaar eindelijk met zijn tijd meegaat. Vorig jaar hielp een andere campagne al ‘Africa’ in de lijst. En wat Toto kan, kan Beyoncé zeker.