In de herfst van 1942 draaide de Duitse moordmachine het hardst: 1 op 4 Holocaust-doden viel toen
Bijna een kwart van de ruim 5 miljoen Holocaustslachtoffers is in een relatief korte periode – de maanden augustus, september en oktober 1942 – om het leven gebracht. De Duitse moordmachine draaide in deze periode beduidend sneller dan tot dusver werd aangenomen. Dat stelt de wiskundige Lewi Stone, hoogleraar aan de RMIT Universiteit in Melbourne, in een artikel dat deze week verscheen in het blad Science Advances.
Het was bekend dat de nazi’s de meeste slachtoffers hebben gemaakt tijdens de zogenoemde operatie-Reinhard, die duurde van maart 1942 tot november 1943. Daarbij zijn in totaal zo’n 1,7 miljoen mensen vermoord. Tot nu toe was onduidelijk hoe de Duitse genocide-industrie op Poolse bodem zich heeft ontwikkeld. Op basis van gegevens van de Reichsbahn, het spoorbedrijf van nazi-Duitsland, heeft Stone nu een accuraat beeld gekregen van de manier waarop de nazi’s de doelen hebben verwezenlijkt die zij tijdens de Wannsee-conferentie van januari 1942 hadden vastgelegd.
Het programma kon ten uitvoer worden gebracht nadat de daarvoor benodigde technieken waren ontwikkeld en drie vernietigingskampen waren opgeleverd: Belzec, Sobibor en Treblinka. De Reichsbahn, werkgever van een half miljoen mensen, werd ten behoeve van operatie-Reinhard in opperste staat van paraatheid gebracht. De Israëlische historicus Yitzhak Arad, die Stone van een grote hoeveelheid statistische informatie heeft voorzien, telde 480 treintransporten vanuit 393 Poolse dorpen en steden naar de drie vernietigingskampen. Bij hun administratie van deze transporten maakten de nazi’s gebruik van het ponskaartsysteem van IBM.
Machinerie
Het tempo van operatie-Reinhard accelereerde toen het getto van Warschau in juli 1942 werd ontruimd. Vanaf dat moment vertrok dagelijks een trein met ongeveer vijftig wagons met elk honderd mensen naar een van de kampen. Eind augustus, begin september haperde de machinerie even vanwege technische problemen in Treblinka. In december waren er in Polen bijna geen Joden meer in leven en nam de activiteit op het spoor en in de vernietigingskampen navenant af. In totaal zijn in de maanden augustus, september en oktober ruim 1,3 miljoen Joden om het leven gebracht, veel meer dan eerst werd aangenomen. Stone vermoedt dat de nazi’s hun vernietigingsprogramma zo snel ten uitvoer hebben gebracht om te voorkomen dat de Poolse Joden zich zouden kunnen organiseren.
Omdat er vrijwel geen overlevenden waren die over de gruwelen in Belzec, Sobibor en Treblinka konden getuigen, is de Holocaust lange tijd vooral met Auschwitz in verband gebracht
Dat er tot dusver betrekkelijk weinig aandacht is besteed aan de activiteiten in de drie vernietigingskampen hangt samen met het feit dat de Duitsers later in de oorlog zowel de kampen als de administratie van operatie-Reinhard goeddeels hebben vernietigd. Daarnaast waren er vrijwel geen overlevenden die over de gruwelen in Belzec, Sobibor en Treblinka konden getuigen. Dientengevolge is de Holocaust lange tijd vooral met Auschwitz in verband gebracht.
De macabere statistieken van Stone weerspreken de gangbare opvatting dat de genocide in Rwanda (1994) een nog hoger tempo heeft gekend. Volgens Stone was de moordintensiteit in de dodelijkste fase van operatie-Reinhard 83 procent groter.