Waarom een schepen tegen eenzaamheid helaas zinvol is

“Ik ben marktkramer, ik kom veel onder de mensen. En ik zie heel veel mensen die maar één stuk fruit kopen, gewoon om eens goeiendag te kunnen zeggen en eens met iemand te babbelen.” Pascy Monette (Open Vld) is, naast OCMW-voorzitter en bevoegd voor een hoop andere sociale zaken, ook ’s lands eerste officiële schepen tegen eenzaamheid. 

Dat levert hem op sociale media wat hoon­gelach op, maar daar haalt Monette de schouders voor op: “Het is geen nieuw probleem, iedereen kent het. Maar alleen al door er een titel aan te geven, is iedereen in Sint-Truiden er al een heel weekend over bezig. Dat is ons verhaal: dat mensen eens nadenken ‘tiens, hoe is het met mijn buren?’” 

Bijna de helft van de Belgen voelt zich soms eenzaam, zo bleek vorige zomer uit een bevraging van de Universiteit Gent en levensverzekeraar NN bij 3.770 Belgen. Zorgwekkend, want de wetenschappelijke consensus groeit: wie eenzaam door het leven gaat, is ongezonder en sterft jonger. Isolement is dodelijker dan roken en twee keer zo gevaarlijk als drinken. 

“Ik vind het heel goed dat het een expliciete bevoegdheid is. Dat geeft zichtbaarheid en toont dat het fenomeen serieus wordt genomen als beleidsthema”, vindt Leen Heylen (Thomas More), die gespecialiseerd is in de problematiek. “Eenzaamheid lijkt een heel individueel verhaal, maar wordt breed maatschappelijk ervaren.”  

Groot-Brittannië heeft sinds een jaar een staatssecretaris die ook bevoegd is voor de strijd tegen eenzaamheid, en nadat in 2013 in Rotterdam het lichaam werd gevonden van een vrouw die al tien jaar dood in haar appartement lag, werd ook daar een groot anti-eenzaamheidsplan uitgerold. 75-plussers kregen een brief met de vraag of ze een vrijwilliger op bezoek wilden, die schakelt een wijkteam in als dat nodig is. In de slipstream daarvan organiseren ook meer verenigingen er activiteiten voor ouderen. Het plan lijkt te werken: in 2012 noemden 56 procent van de Rotterdamse ouderen zich eenzaam, in 2016 was dat al met 3 procent gezakt. Zeker de 75-plussers voelden zich veel minder alleen. 

Kan dat hier ook? In Brugge zijn ze vorig jaar alvast ook begonnen met het Actieplan Vierkant tegen Eenzaamheid, nadat ze daar in korte tijd vier eenzame overlijdens ontdekten. “Veel gemeenten organiseren zinvolle initiatieven”, vertelt Heylen. Die zitten volgens haar wel nog in de fase van trial-and-error: het is nog volop zoeken naar wat wel en niet werkt. “Nederland staat daar al veel verder in, ook met effectiviteitsstudies.” 

Gelukseconoom Lieven Annemans (UGent) wijst er ook op dat we ons niet alleen mogen blindstaren op de alleenstaande oudere. “Er zijn ook mensen die ongelukkig zijn in hun relatie en zich daar heel alleen in voelen, net als jonge mensen tussen 30 en 40 die zich geïsoleerd voelen.” Uit het onderzoek van Universiteit Gent bleek zelfs dat het probleem het grootst is bij mensen tussen de 20 en 34 jaar: 54,5 procent van hen is soms eenzaam. “Ik heb al eerder gepleit voor een schepen tegen eenzaamheid.” 

Ondersteun verenigingsleven

In Sint-Truiden lanceert Monette alvast een campagne en een meldpunt. Hij kent apothekers bij wie elke dag dezelfde mensen langskomen voor een pijnstiller, of maaltijdbezorgers die de hele winter lang zowat de enige zijn die bij sommige mensen over de vloer komen. “Volgens het boekje moeten zij ‘goeiedag’ zeggen en doorgaan”, zegt Monette. “We willen daar soepel in zijn: babbel met die mensen en laat ons iets weten als het nodig is.” Van daaruit wil Monette stap voor stap alle stadsdiensten betrekken. 

“Er bestaat niet zoiets als één duidelijk succesrecept”, weet Heylen. Mensen in armoede zijn erg kwetsbaar voor eenzaamheid, weet Heylen, net als pas gescheiden mensen, en elke groep heeft zijn eigen noden.  

Wat werkt dan wel? Een kapper die iets opmerkt en weet waar hij daarmee terecht kan, is alvast een goed begin. Of een stad die een nieuwe wijk zo inricht dat winkels, apothekers en dienstencentra te voet toegankelijk zijn zodat mensen er elkaar kunnen ontmoeten. De Neder­landse Jenny Gierveld, emeritus hoogleraar sociale gerontologie, maakt het nog concreter: “Kijk naar de timing van voetgangersstoplichten. Die gaat zo snel dat mensen op leeftijd amper de straat durven over te steken”, zei ze in NRC Handelsblad. 

Annemans heeft ook nog wat wetenschappelijk verantwoorde tips voor Sint-Truiden: “Op wijk­niveau kan je al veel doen om mensen samen te brengen. Vrijwilligerswerk zorgt voor betere relaties, dus ondersteun het verenigingsleven. Iedereen moet bij een vereniging: dat gaat wellicht wat ver, maar de mogelijkheid moet er wel zijn.”