Waarom muziek van de jaren 80 zo goed werkt in de popcultuur

Er wordt wel eens smalend gezegd dat de goede smaak de jaren 80 heeft overgeslagen. Het was de Plastic Age, de tijd van plastic muziek. Maar dat juk lijkt vandaag afschud, bewijze de vele films en series die gretig putten uit de muzikale catalogus van toen, met nostalgie als glijmiddel voor nieuwe franchises. En toch kan dat niet de enige reden zijn waarom studio’s graag teruggrijpen naar klassiekers. Al was het maar omdat de tienerkijkers anno 2019 niet met deze muziek zijn opgegroeid. Waarom werkt die muziek ook voor hen?

Jimmy Dewit (DJ Bobby Ewing van Discobar Galaxie) heeft het zich ook al afgevraagd. “Ik snap niet waarom ‘Blue Monday’ van New Order nog altijd werkt bij zeventienjarigen”, zegt hij. “Toen die single uitkwam, maakte dat een verpletterende indruk op mij. Ik had nog nooit een nummer gehoord dat was opgebouwd uit ‘dak, dak, dakekekedak’ in combinatie met zo’n synthlijn. Maar jongeren vandaag zijn véél meer gewoon. Die ‘waw-factor’ kan nooit dezelfde zijn.” Toeval of niet, ‘Blue Monday’ werd onlangs nog opgevoerd in Ready Player One én Atomic Blonde.

Dewit denkt dat technisch te kunnen verklaren. Het geluid van toen, is nog altijd het geluid vandaag. “Er werd lang mild neergekeken op de jaren 80, maar intussen is wel bewezen dat de eighties geen gimmick waren. We mogen de baanbrekendheid van de muziek niet onderschatten. De electronica is dan beginnen leven, er zijn nieuwe genres ontstaan. Dat nieuwe geluid was zo ingrijpend, dat er vandaag nog altijd op voortgebouwd wordt. Alle drummachines in mijn computer zijn gebaseerd op Akai-samplers en de Roland TR-808.”

Intergenerationeel nostalgie-effect

De nummers die vandaag weer bovendrijven, zijn het kruim van toen. Dewit: “Ze overstijgen alles in hun eenvoud, schoonheid en meezinggehalte. Want door de veelheid aan muziek die er vandaag op ons afkomt, bestaat dat niet meer. Ik mis de grote hits, ik kan niet zeggen welk nummer vorig jaar dé hit was. Dus dan is het leuk te kunnen teruggrijpen naar dingen die simpeler klonken, goed gemaakt zijn en gedragen worden door iedereen.”

Tijdloze nummers, dus, vindt ook Gerrit Kerremans, muziekcoördinator van de VRT. “Voor tieners is zo’n oud nummer in een hedendaagse context gewoon nieuwe muziek, omdat ze het nu pas leren kennen. Dankzij de connectie met film of tv wordt dat een nieuwe ervaring, wordt er een nieuwe generatie fans aangeboord. Pas later gaan zij ontdekken dat die nummers eigenlijk al een hele tijd meegaan.”

Al is de rol van de ouders niet te miskennen, denkt pedagoog Pedro De Bruyckere (Arteveldehogeschool Gent). “In interviews met artiesten lees je vaak dat zij als tiener de platenkast van hun ouders leegplunderden en daar veel inspiratie uithaalden”, zegt hij. “Een deel van de muzikale smaak van kinderen wordt dan ook bepaald door de muziek waar de ouders naar luisteren. Wanneer die nummers dan elders opduiken, roepen ze iets op. Al heeft dat dus vaak een andere betekenis.”

Bovendien hoef je de specifieke nummers niet te kennen om toch een nostalgisch effect te genereren. “De kracht van muziek is dat het snel emotie kan opwekken, bepaalde gevoelens kan neerzetten”, weet professor marketingcommunicatie Tim Smits (KU Leuven). “De wetenschap dat een nummer oud is, kan zo’n affectieve werking in gang zetten.”

Maar het houdt niet op bij de muziek, er wordt in films en series ook steeds meer teruggegrepen naar de elementen van die tijd. Stranger Things zit vol verwijzingen naar die tijd, denk maar aan The Goonies of Ghostbusters. Transformers is op zich al een kind van de jaren 80. En we zien die sfeer ook steeds vaker terugkeren in de reclame, denk maar aan de vele verwijzingen naar Back to the Future.

Er is dan ook sprake van een groter marketingverhaal, geënt op een intergenerationeel nostalgie-effect, zegt Smits. “Wie in de jaren 1980 tiener was, heeft nu kinderen. Voor die ouders is het leuk dat hun tieners de muziek leren kennen van toen zij klein waren. Dat creëert een bijzondere ouder-kind connectie. En dat is dan weer de perfecte setting om te vermarkten.” 

Radio Nostalgisme

Dus wordt die hang naar nostalgie en de bijhorende muziek zwaar ingezet als verkoopargument. Wat dan weer zorgt voor een hernieuwde interesse. Neem nu de soundtrack van de eerste Guardians of the Galaxy. Die Marvel-film opent met een audiocassette – Awesome Mix Vol. 1 – die het hoofdpersonage Star Lord (Chris Pratt) cadeau krijgt van zijn moeder. De muziek is de rode draad door een ruimtereis, van het album – met nummer van Blue Swede, The Jackson 5 tot 10CC – werden uiteindelijk 1,75 miljoen exemplaren verkocht in de VS alleen. Op cd, vinyl en zelfs cassette. En dat bij een publiek dat bezwaarlijk een cassettespeler heeft.

Ook in de Transformers-spin-off Bumblebee wordt de soundtrack afgespeeld op cassette. “Ze hebben me op de set moeten uitleggen hoe je zo’n Walkman gebruikt”, vertelde actrice Hailee Steinfeld daarover in Het Laatste Nieuws. Maar ook deze 22-jarige bevestigt de rol van de ouders. “We maakten vaak roadtripjes en dan had mijn vader constant muziek uit de 80’s opstaan. De meeste liedjes uit Bumblebee kende ik dus al.” En sindsdien kennen ook miljoenen andere tieners ‘Take On Me’ van A-Ha of ‘Everybody Wants to Rule the World’ van Tears for Fears.

Volgens Dewit schuilt daarin de kracht van de goed samengestelde compilatie, om te bepalen welke hits van toen de tijd zullen overleven. “Er zijn altijd curatoren nodig die de juiste nummers laten voortleven. Iets wat het Radio Nostalgisme kan overstijgen. Zo’n zender is prima, maar ook preken voor de eigen kerk. Een film, serie of zelfs computerspel als FIFA of Grand Theft Auto kan een goedgebruikt popnummer weer een nieuwe bestaansreden geven.” 

Al blijft authenticiteit belangrijk. “Uit onderzoek blijkt dat mensen niet altijd juist kunnen inschatten wat bijvoorbeeld de originele versie van een nummer is”, zegt Smits. “Maar wanneer ze dénken dat iets origineel is, vinden ze dat vaak beter. Er werd lang gedacht dat dit te maken had met wat je zelf hebt meegemaakt, dat we de hits uit onze tienerjaren beter vinden dan de nieuwe coverversies. Maar dat klopt dus niet: het gaat om perceptie. Het vermoeden dat iets er eerst was, is voldoende om het beter te vinden.”

En zo hebben we meteen een geldig excuus om de Pitbull-remake van Toto’s ‘Africa’ voor de recente heldenfilm Aquaman heel erg slecht te vinden.