VS weg uit Syrië? Kakofonie ergert Turkse president Erdogan

Minister Pompeo is vandaag begonnen aan een lange rondreis door het Midden-Oosten. In acht dagen zal hij even veel Arabische landen bezoeken: Jordanië, Egypte, Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar, Saudi-Arabië, Oman en Koeweit. De nationale veiligheidsadviseur van het Witte Huis, John Bolton, toert al enkele dagen rond in de regio. Hij was voor overleg in Israël en Turkije.

Zowel Bolton als Pompeo hebben het dossier Syrië hoog op hun to do-lijstje staan. Want de aankondiging van president Trump ('It's time for our troops to come back home') heeft ook de buurlanden van Syrië verrast. De Syrische oorlog is immers niet louter een intern conflict tussen het regeringsleger van president Assad en een allegaartje aan rebellengroepen. Op het Syrische strijdtoneel worden nog tenminste drie andere oorlogjes uitgevochten.

Volgens Amerikaanse media heeft Trump zijn besluit voor de terugtocht heel impulsief genomen, tot verrassing van Bolton en andere topmedewerkers. Het idee zou hem half december in een telefoontje zijn ingefluisterd door de Turkse president Erdogan. Daarmee zitten we bij de tweede schaduwoorlog in het Syrische wespennest: die tussen Turkije en de Koerdische YPG-milities. 

Die YPG-milities maken de ruggengraat uit van de rebellencoalitie van de Syrische Democratische Krachten. En het is die coalitie die  - met steun van zo'n 2.000 Amerikaanse militairen in Noord-Syrië -   de grondoorlog voerde tegen terreurgroep IS. Rebellen en VS stonden in die strijd aan dezelfde kant, de Koerden leverden de zwaarste offers op het slagveld. 

Maar de Turkse president Erdogan rekent de YPG-Koerden zélf tot het kamp van terroristen. Hij benadrukt hun banden met de Turks-Koerdische separatistische PKK en heeft gezworen om hen militair uit te schakelen. Turkije heeft vorig jaar al troepen en bevriende milities ingezet ten westen van de Eufraat. Nu is er een troepenopbouw aan de gang met het oog op een veel ruimer, breder en dieper offensief. Erdogan rekende er op dat de weg daarvoor zou open liggen, éénmaal de Amerikaanse militairen zouden vertrokken zijn. 

John Bolton heeft hem op dat punt teleurgesteld. In Israël verklaarde Trumps veiligheidsadviseur onomwonden dat de Amerikanen "zouden zorgen voor hen die samen met ons tegen IS en andere terreurgroepen gevochten hebben". Dat was een duidelijke steunbetuiging aan de Koerden. Bovendien zei Bolton dat "de Turken geen militaire actie zouden mogen ondernemen die niet volledig gecoördineerd is met de VS".

De verklaringen van Bolton schoten bij Erdogan in het verkeerde keelgat. Bij zijn bezoek aan Ankara was Bolton niet langer welkom in het presidentieel paleis. En de Turkse president gaf Bolton een stevige publieke bolwassing. "Bolton heeft een ernstige vergissing gemaakt, en al wie zo denkt vergist zich. Voor ons is het niet mogelijk om op dit punt compromissen te sluiten. Al wie in Syrië tot de corridor van terreur behoort, zullen we een lesje leren. Er is geen enkel verschil tussen de PKK, de YPG of terreurgroep IS." 

De VS hebben in het Midden-Oosten geen trouwere bondgenoot dan Israël. Het was daarom des te opmerkelijker dat Trump zijn besluit om de troepen uit Syrië terug te trekken niet met de Israëlische regering had doorgepraat. Kort na zijn aankondiging begon er in Jeruzalem ongenoegen op te borrelen. 

Want Israël ziet in het vertrek van de Amerikanen een verkeerd signaal aan het adres van aartsvijand Iran. Omdat Iran op grote schaal eigen troepen en bevriende milities inzet in Syrië, voelt Israël zich de jongste jaren steeds meer bedreigd vanuit die hoek. Het vreest voor een omsingeling: belaagd door de Libanese sjiïtische militie Hezbollah in het noorden, door het radicale Hamas in Gaza in het zuiden,  en nu vanuit het oosten door die nieuwe Iraanse aanwezigheid. Af en toe voert de Israëlische luchtmacht trouwens raids uit op Iraanse doelwitten in Syrië. Maar een Amerikaanse troepenmacht in Syrië  - hoe beperkt ook - kan volgens Israël potentiële Iraanse agressie ontmoedigen of indammen. 

Juist daarom verzekerde John Bolton de Israëlische regering de voorbije dagen dat de VS in de buurt zullen blijven. Zelfs al zouden alle troepen die nu in het noorden van Syrië worden ingezet daadwerkelijk vertrekken, dan zou Washington nog altijd een aantal eenheden achter de hand houden in het zuiden, op de militaire basis van al-Tanf dicht bij de grens met Jordanië. Bolton staat al lang bekend als een hardliner tegenover Iran; hij wantrouwt het regime in Teheran met al zijn vezels. Trump zit ook wel op die lijn, maar had in zijn enthousiasme dat Iraanse aspect van het Syrië-dossier schijnbaar over het hoofd gezien.

De derde terzijde-oorlog die in Syrië nog altijd wordt gevoerd, is die van het westen tegen IS. Het zou opnieuw Erdogan zijn geweest die er Trump van kon overtuigen dat de jihadistische extremisten zo goed als uitgeschakeld zijn. Dat was voor de Amerikaanse president genoeg om zijn troepen terug te roepen  - trouw aan een oude campagnebelofte. 

Nu is het nog maar zeer de vraag of IS wel degelijk is verslagen en uitgeteld. De terreurgroep is nog altijd actief in de grensstreek met Irak en zou nog over duizenden strijders beschikken. Volgens een Syrische mensenrechtenorganisatie heeft de groep onlangs nog nieuwe aanvallen uitgevoerd op de rebellencoalitie van de Syrische Democratische Krachten, en daarbij dertig mensen gedood. Ook Frankrijk vreest dat de strijd nog niet gestreden is, en dat het gevaarlijk zou zijn om al te snel victorie te kraaien.

Intussen volgt afzwakking op afzwakking. Wanneer de pers de woorden van Bolton of Pompeo weergeeft, die de plannen van Trump lijken te nuanceren of bijstellen, dan volgt er prompt een reactie van Trump dat iedereen wel degelijk op één lijn zit - en dan bevestigt Bolton dat. Wanneer Erdogan eerst Bolton de mantel uitveegt en benadrukt dat Turkije zijn zin zal doen, laat Bolton wat later weten dat hij in Turkije niettemin constructieve gesprekken heeft gevoerd. 

Er heerst volstrekte onduidelijkheid over de timing van de terugtrekking. "Binnen 120 dagen" zeggen de Turken. "Zo lang als nodig is" zei John Bolton, zonder deadline. Er hangt ook nog een dikke mist over de afspraken die al dan niet tussen de VS en Turkije worden op punt gesteld. Volgens een Turkse veiligheidsadviseur met wie Bolton gesproken heeft, zullen de Koerden in elk geval "ontwapend" worden. Bolton en Pompeo daarentegen hebben het over "veiligheidsgaranties" voor de Koerdische milities. 

Dat zo'n delicaat dossier, in een ingewikkeld wespennest als dat van Syrië, niet van meet af aan uitblinkt in helderheid en doelgerichtheid is begrijpelijk. Minder gebruikelijk is de kakofonie die zelfs intern in het Amerikaanse kamp blijft hangen. De beslissing van Trump leidde eerder al tot het ontslag van minister van defensie Jim Mattis. Die had tot dan toe de wildere plannen en ideeën van de president in goede banen kunnen leiden. Deze keer zag hij geen andere uitweg dan de handdoek te gooien. Als ook John Bolton teveel gaat temporiseren, zal het beeld ontstaan van een adviseur die zijn baas probeert te dwarsbomen. Daar wordt Trump doorgaans kregelig van.  

Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal"