Hoe zit dat met die "nummerplaten" van vliegtuigen?

“De elektronische nummerplaten van de vliegtuigen die op het zogenaamde Russische bewijsmateriaal staan, zijn geen nummers die toegekend zijn aan Belgische vliegtuigen.” Met die woorden zei minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) gisteren dat Rusland de Belgische luchtmacht vals beschuldigd heeft van bombardementen op een dorp in het noorden van Syrië. Daarbij zouden zes burgerslachtoffers gevallen zijn. Hebben vliegtuigen dan nummerplaten en hoe werkt dat systeem? Daarom vijf vragen over de “nummerplaten” van vliegtuigen.

1. Hebben vliegtuigen echt nummerplaten?

Ja. Natuurlijk gaat het hier niet om rood-witte nummerplaten, zoals die aan Belgische auto’s hangen. Nu staat er op elk vliegtuig wel een registratienummer, een combinatie van letters en cijfers, maar daar gaat het hier niet over. Het gaat hier om onzichtbare, elektronische nummerplaten van vliegtuigen waarvan de Russen beweren dat ze ze hebben waargenomen in het noorden van Syrië.

2. Hoe werkt dat dan?

De elektronische nummerplaten zijn unieke, elektronische codes die toegekend worden aan vliegtuigen en schepen. Zowel militaire vliegtuigen als toestellen in de burgerluchtvaart zenden die code uit via een zogenoemde transponder.

Een transponder is een toestel dat elektronische signalen kan versturen en ontvangen. Bij gewone vliegtuigen zijn die signalen vrij te ontvangen, bijvoorbeeld door de luchtverkeersleiding van luchthaven. Bij gevechtstoestellen kan ervoor gekozen worden om het signaal af te schermen, op verschillende niveaus.

3. Waarom hebben vliegtuigen die “nummerplaten”?

Niet om geflitst te worden natuurlijk, maar om bij te houden waar ze vliegen. De “nummerplaat” vertelt welk toestel het is, welk type, waar het precies vliegt, tegen welke snelheid, op welke hoogte… Het elektronische signaal dat vliegtuigen uitzenden vertelt het allemaal. Boven oorlogsgebied wordt de elektronische nummerplaat gebruikt om een onderscheid te maken tussen “vrienden” of “vijanden”. Daarom spreekt men ook van IFF-codes. Die afkorting staat voor Identification Friend or Foe.

4. Zenden vliegtuigen altijd hun identificatiesignaal uit?

Nee, er kan ook voor gekozen worden om helemaal geen signaal uit te sturen. Dat gebeurt ook vaak. Zo zijn Belgische F-16’s namens de NAVO aanwezig in de Baltische staten, om de grens met Rusland te bewaken. Die straaljagers moeten af en toe uitrukken omdat er op een radarbeeld plots een aantal stipjes tevoorschijn komen. Dat zijn dan onbekende vliegtuigen die uit de richting van Rusland komen aangevlogen zonder dat ze hun transponder aan hebben staan en dus geen signaal uitzenden. Dan kunnen de Belgische F-16’s bijvoorbeeld opstijgen om fysiek te gaan kijken om wat voor een toestel het gaat en er beelden van te maken.

5. Hoe zit dat dan boven Syrië?

Boven Syrië is met alle landen afgesproken dat piloten de transponder van hun vliegtuig een stukje aanzetten, niet helemaal, en beperkt informatie vrijgeven, een code met vier cijfers. Daaruit valt alleen af te leiden tot welk kamp een vliegtuig behoort: de internationale coalitie (die onder leiding staat van de VS) of het kamp van Syrië en Rusland. Er wordt onderling ook afgesproken hoeveel vliegtuigen er worden uitgestuurd en wie waar zal vliegen, om ongelukken te vermijden.

Binnen beide coalities kan daarnaast worden afgesproken om extra informatie te delen via de elektronische nummerplaat, maar dat gebeurt dan versleuteld, zodat het andere kamp niet kan meelezen. Op die manier krijgen de coalitiepartners een ruimere nummerplaat te zien, zodat ze bijvoorbeeld kunnen zien dat het om een Belgische F-16 gaat. Maar de andere kant ziet nog altijd de kleine code, waaruit het alleen kan afleiden dat het een toestel is van de Westerse coalitie.

In principe kunnen de Russen dus niet gezien hebben dat er Belgische toestellen boven Syrië hebben gevlogen tijdens het bombardement. Hoe en of ze dat uberhaupt hebben kunnen doen, dat is onduidelijk. Of misschien hebben de Russen op een of andere manier de codes gespot van een paar oude Belgische F-16's die aan Jordanië verkocht zijn.  In 2008 heeft Defensie namelijk 14 toestellen verkocht aan het buurland van Syrië. Eén daarvan stortte twee jaar geleden neer in het noorden van Syrië.

Meest gelezen